Η Κοινή Παράδοση της Μεσαιωνικής Μαγείας

Η κλασική αρχαιότητα κληρονόμησε στο μεσαιωνικό και σύγχρονο δυτικό πολιτισμό την αντίληψη ότι η μαγεία είναι μια τέχνη που εξασκείται από κάποια ξεχωριστά άτο­μα, τους μάγους [magi ή magicians]. Όποιες κι αν ήταν οι ομοιό­τητες που υπήρχαν ανάμεσα στις ειδικές τους δραστηριότητες και τις πράξεις άλλων ατόμων γύρω από αυτούς, η "μαγεία" παρα­μένει ένας αρνητικά φορτισμένος όρος που συνδέεται με μια ύποπτη τάξη ανθρώπων.

Αν, όμως, εξετάσουμε ποιοι άνθρωποι ασχολούνταν με τις διά­φορες μορφές της μαγείας στη μεσαιωνική Ευρώπη, δύσκολα θα αποδεχτούμε το στερεότυπο μιας ξεχωριστής και εύκολα ανα­γνωρίσιμης τάξης μάγων. Αντίθετα, συναντούμε διάφορους τύ­πους ανθρώπων που σχετίζονται με ποικίλες μαγικές δραστηριό­τητες: μοναχούς, ιερείς ενοριών, γιατρούς, κουρείς, χειρουρ­γούς, μαμές, λαϊκούς θεραπευτές και μάντεις χωρίς τυπική μόρ­φωση, ακόμα γυναίκες και άνδρες που, χωρίς να έχουν καμιά ιδι­αίτερη γνώση ή ικανότητα, χρησιμοποιούσαν τα μάγια με όποιο τρόπο γνώριζαν. Οι μοναχοί και οι ιερείς που ασχολούνταν με τη μαγεία είχαν, από πολύ παλαιότερα και σε ευρύτερη κλίμακα απ' όσο ο λαός, τη δυνατότητα να χρησιμοποιούν τη γραφή. Έτσι, άφησαν περισσότερα χειρόγραφα γύρω από τις δραστηριότητες τους, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι η ενασχόλησή τους με τη μαγεία ήταν πιο συχνή.

Ούτε υπάρχει λόγος να σκεφτούμε ότι αυτοί οι κάθε λογής "μάγοι" ασχολούνταν με εντελώς διαφορετικά είδη μαγείας. Σύμ­φωνα με τα στοιχεία που έχουμε, οι γνώσεις των μοναχών γύρω από τα φαρμακευτικά και μαγικά βότανα προέρχονταν από το λαό και τους κλασικούς συγγραφείς, ενώ οι λαϊκοί που ασχολούνταν με τη μαγεία μάθαιναν διάφορα θεραπευτικά ξόρκια από τους μο­ναχούς και τους ιερείς. Επιπλέον, πριν η ιατρική γίνει αντικείμενο μελέτης στα πανεπιστήμια, δεν υπήρχε ουσιαστική διαφορά ανά­μεσα σ' ένα γιατρό κι ένα λαϊκό θεραπευτή. Μπορούμε έτσι να μι­λήσουμε για μια "κοινή παράδοση" της μεσαιωνικής μαγείας. Ο όρος αυτός δεν πρέπει να μας παραπλανήσει: δεν εννοούμε πως ορισμένα είδη μαγείας απαντώνται παντού στη μεσαιωνική κοινω­νίας, ή ότι εξακολουθούσαν να υπάρχουν αναλλοίωτα μέσα στους αιώνες. Είναι όμως γεγονός ότι πολλές μορφές μαγείας στη μεσαιωνική Ευρώπη είχαν πλατιά διάδοση και δεν περιορίζονταν σε έναν ορισμένο κύκλο ατόμων. Δεν ήταν προνό­μιο μόνο των γιατρών ή των γυναικών ή των μοναχών, Στα επόμε­να κεφάλαια θα εξετάσουμε και άλλα είδη μαγείας που ήταν ίσως περισσότερο εξειδικευμένα, αλλά κατ' αρχήν θα πρέπει να δούμε αυτήν την κοινή μαγική παράδοση.

Αυτό το κεφάλαιο ασχολείται κυρίως με υλικό που καλύπτει την περίοδο από το δωδέκατο ως το δέκατο πέμπτο αιώνα: μια εποχή κατά την οποία ο χριστιανισμός, εμπλουτισμένος με στοιχεία από τη λαϊκή παράδοση, έγινε αποδεκτός σε ολόκληρη την Ευρώπη. Πολυάριθμα κείμενα σώζονται από αυτή την περίοδο, κυρίως από το δέκατο πέμπτο αιώνα, και μας δίνουν λεπτομερείς πληροφορίες για τη μαγεία της εποχής. Θα δούμε επίσης ορισμένα παλαιότερα κεί­μενα στα οποία διαφαίνεται η εξέλιξη των μαγικών πεποιθήσεων και πρακτικών στην κουλτούρα της μεσαιωνικής Ευρώπης.