Μία φήμη λέει ότι ήταν ένας αιματοβαμμένος εκδικητής, μία άλλη ότι έκανε την ανακάλυψη κοντά στην πόλη Ναγκ Χαμαντι, στο βουνό Jabal al Tarif, ένα βουνό χιλιοτρυπημένο με πάνω από 150 σπηλιές. Φυσιολογικά, μερικές από αυτές τις σπηλιές, είχαν βαφτεί και σχηματιστεί, όπως ακριβώς οι παλαιοί τάφοι της 6ης δυναστείας, περίπου 4300 χρόνια πριν.
Τριάντα χρόνια μετά αυτός που έκανε την ανακάλυψη, ο Muhammad Ali al-Samman, διηγήθηκε τι είχε γίνει. Λίγο πριν αυτός και τα αδέρφια του είχαν εκδικηθεί για την δολοφονία του πατέρα τους από μια αιματηρή ανοιχτή βεντέτα, και καβάλησαν τις καμήλες τους και πήγανε στο βουνό Jabbal να σκάψουν για Sabakh, ένας μαλακός σπόρος που χρησιμοποιούταν σαν λίπασμα στις σοδειές τους. Σκάβοντας γύρω από έναν ογκόλιθο, χτύπησαν ένα κόκκινο πήλινο σκεύος σε σχήμα κανάτας, κοντά στο ένα μέτρο ψηλό. Ο Muhammad Ali δίστασε να σπάσει το σκεύος, πιστεύοντας ότι ένα τζίνι, ή κάποιο πνεύμα μπορεί να ζει μέσα. Αλλά συνειδητοποιώντας ότι μπορεί να έχει χρυσάφι, σήκωσε την αξίνα του, διέλυσε το σκεύος και ανακάλυψε 13 βιβλία με φύλλα από πάπυρους ντυμένα με δέρμα. Επιστρέφοντας στο σπίτι του στο Al Qasr, ο Muhammad Ali πέταξε τα βιβλία αφήνοντας αρκετά από τα φύλλα πάπυρους, στα άχυρα που ήταν στοιβαγμένα δίπλα από τον φούρνο. Η μητέρα του, παραδέχεται ο Ahmad, έκαψε αρκετούς από τους παπύρους μαζί με το άχυρο, καθώς προσπαθούσε να ενισχύσει την φωτιά.
Πουλήθηκε στην μαύρη αγορά σε κάποιους ντήλερ αντικών του Καϊρου, και τελικά τα χειρόγραφα τράβηξαν την προσοχή των αρχών της Αιγυπτιακής Κυβέρνησης. Μέσα από μια σωρεία συγκυριών, όπως θα δούμε, αγοράστηκε ένα και κατασχέθηκαν δέκα και μισό από τα δεκατρία δερμάτινα επενδυμένα βιβλία, που ονομάστηκαν Κώδικες, και εγκαταστάθηκαν στο μουσείο Coptic του Καϊρου. Αλλά ένα μεγάλο μέρος από τους 13 κώδικες που περιελάμβανε 5 ασυνήθιστα κείμενα, μεταφέρθηκε λαθραία έξω από την Αίγυπτο και προσφέρθηκε προς πώληση στην Αμερική. Τμήμα του Κώδικα σύντομα έφτασε στα χέρια του Καθηγητή Gilles Quispel, διακεκριμένο ιστορικό θρησκειών στην Ουτρέχτη της Ολλανδίας. Ενθουσιασμένος από την ανακάλυψη ο Quispel έπεισε τον οργανισμό Jung της Ζυρίχης να αγοράσει τους Κώδικες. Αλλά ανακάλυψε αργότερα ότι μερικές σελίδες λείπανε. Αμέσως πέταξε στην Αίγυπτο την άνοιξη του 1955 και προσπάθησε να τις βρει στο μουσείο Coptic. Φτάνοντας στο Κάιρο, πήγε μεμιάς στο μουσείο, δανείστηκε φωτογραφίες από κομμάτια από τα κείμενα, και έτρεξε πίσω στο ξενοδοχείο του να τα αποκρυπτογραφήσει.
Αποκωδικοποιώντας την πρώτη γραμμή, ο Quispel αρχικά έμεινε έκπληκτος κι εν συνεχεία δύσπιστος διάβασε: “Αυτές είναι οι μυστικές λέξεις, όπου ο ζωντανός Ιησούς είπε, και τις οποίες οι δίδυμοι Ιούδας και Θωμάς κατέγραψαν”. Ο Quispel γνώριζε ότι ο συμφοιτητής του H C Puech, που μελετούσε σημειώσεις του γάλλου φιλόλογου, Jean Doresse, θα μπορούσε να αναγνωρίσει όπως αποδείχθηκε αργότερα ότι οι εισαγωγικές αυτές γραμμές αποτελούν στοιχεία από το Ευαγγέλιο του Θωμά που ήταν γραμμένο στα Ελληνικά και ανακαλύφθηκε το 1890. Αλλά η ανακάλυψη όλου αυτού του κειμένου έφερε πολλές ερωτήσεις: Έχει ο Ιησούς δίδυμο αδερφό όπως υποστηρίζεται στο κείμενο; Μπορεί το κείμενο να είναι αυθεντική καταγραφή των λόγων του Κυρίου; Σύμφωνα με τον τίτλο του περιλαμβάνει το Ευαγγέλιο του Θωμά; Αντίθετα με τα άλλα Ευαγγέλια της Καινής Διαθήκης, αυτό το κείμενο ορίζει τον εαυτό του σαν ένα μυστικό Ευαγγέλιο. Ο Quispel επίσης ανακάλυψε ότι περιέχει πολλές ρήσεις από την Καινή Διαθήκη, αλλά αυτές οι φράσεις είναι τοποθετημένες σε μη λογικές αλληλουχίες, δίνοντας νέες έννοιες και ερμηνείες. Μεταξύ των άλλων ο Quispel ανακάλυψε, διαφορετικά πράγματα από κάθε άλλη χριστιανική παράδοση. Ο “ζωντανός Ιησούς” για παράδειγμα, μιλάει τελείως αινιγματικά και υποτακτικά.
“Αν φέρεις προς τα έξω αυτό που έχεις μέσα σου, αυτό που έχεις μέσα σου θα σε σώσει. Αν δεν φέρεις προς τα έξω αυτό που έχεις μέσα σου, αυτό που δεν έχεις μέσα σου θα σε καταστρέψει.”
Αυτό που κρατούσε ο Quispel στα χέρια του ήταν το Ευαγγέλιο του Θωμά, ήταν ένα από τα 52 κείμενα, που ανακαλύφθηκαν στο Nag Hammadi. Οριοθετημένο στο ίδιο ύφος είναι όλο το Ευαγγέλιο του Θωμά, το οποίο περιγράφει τον Ιησού, να μιλά και να συμπεριφέρεται κάπως διαφορετικά από ότι στην Καινή Διαθήκη:
“...η συντροφιά του Σωτήρα είναι η Μαρία Μαγδαληνή. Αλλά ο Χριστός την αγαπούσε περισσότερο από κάθε μαθητή, και συνήθιζε να την φιλά στο στόμα. Οι υπόλοιποι μαθητές αισθανόντουσαν προσβεβλημένοι.
...του είπανε, Γιατί την αγαπάς περισσότερο από εμάς; Και ο Σωτήρας απάντησε σε όλους: Γιατί λέτε ότι δεν σας αγαπώ όσο αυτήν;”
Εκ των υπολοίπων που λέγονται σε αυτή τη συλλογή, είναι και κριτικές για τα κοινά χριστιανικά πιστεύω, όπως η παρθενογένεση ή η ανάσταση του σώματος, οι οποίες τα παρουσιάζουν όλα αυτά σαν αφελής παρεξηγήσεις.
Αργότερα ο Muhammad Ali παραδέχτηκε ότι μερικά κείμενα είχανε χαθεί, κάηκαν, ή πετάχτηκαν. Αλλά αυτό που απέμεινε είναι εξωφρενικό: περίπου 52 κείμενα από τις πρώιμες εποχές της Χριστιανοσύνης, που περιελάμβαναν μια συλλογή από τα πρώτα Χριστιανικά Ευαγγέλια, που δεν έγιναν ποτέ γνωστά προηγουμένως.
Αυτό που ο Muhammad Ali ανακάλυψε στο Nag Hammadi, σύντομα έγινε σαφές ότι γράφτηκε πριν από 1500 χρόνια καθώς και κάποιων ακόμη αρχαιότερων χειρόγραφων. Τα πρωτότυπα ήταν γραμμένα στα Ελληνικά, την γλώσσα της Καινής Διαθήκης: όπως είχαν αναγνωρίσει οι Doresse, Puech, και Quispel, μέρος κάποιου εξ αυτών είχε ανακαλυφθεί από αρχαιολόγους περίπου 50 χρόνια νωρίτερα, όταν και είχαν βρεθεί στοιχεία από την πρωτότυπη ελληνική έκδοση του Ευαγγελίου του Θωμά.
Ο Quispel και οι συνεργάτες του, οι οποίοι πρώτοι δημοσίευσαν το Ευαγγέλιο του Θωμά, πρότειναν την ημερομηνία προέλευσής του το 140... Αλλά σύντομα ο καθηγητής Helmut Koester του πανεπιστημίου Χάρβαρντ, πρότεινε ότι αυτή η συλλογή των όσων λέγονται στο Ευαγγέλιο του Θωμά, παρόλο που συντάχθηκε το 140 μΧ. περιλαμβάνει μερικές παραδόσεις που είναι ακόμη αρχαιότερες από τα Ευαγγέλια της Καινής Διαθήκης, "πιθανόν τόσο αρχαιότερων όσο του δευτέρου μισού του πρώτου αιώνα" (50-100) - αρχαιότερων από του Μάρκου, Λουκά, Ιωάννη, Ματθαίου.
Γιατί θάφτηκαν αυτά τα κείμενα; Και γιατί παρέμειναν άγνωστα για περίπου 2000 χρόνια;
Η αντιμετώπισή τους σαν απαγορευμένα κείμενα, καθώς και η εκταφή τους σε έναν λόφο στο Nag Hammadi, ήταν αποτέλεσμα μιας πολύ σκληρής και κρίσιμης μάχης της πρώιμης Χριστιανοσύνης. Τα κείμενα του Nag Hammadi, καθώς και άλλα παρόμοια, που κυκλοφόρησαν στην αρχή της χριστιανικής εποχής, κατηγγέλθησαν ως αιρετικά από τους ορθόδοξους χριστιανούς στα μέσα του δεύτερου αιώνα. Γνωρίζουμε πολύ καλά ότι οι πρώτοι ακόλουθοι του Ιησού αντιμετωπίστηκαν ως αιρετικοί από άλλους χριστιανούς, αλλά σχεδόν όλη η γνώση που έχουμε για αυτούς προέρχεται από αυτά που γράφουν οι εχθροί τους για αυτούς. Ο αξιωματικός Ειρηναίος που ήλεγχε την εκκλησία της Λυών το 180, έγραψε πέντε τόμους με τίτλο Η καταστροφή και η ανατροπή του ψεύδους που ονομάζεται Γνώση, τους οποίους ξεκίνησε με την υπόσχεση να "φέρει στο φως την εικόνα όσων διδάσκουν αιρέσεις ... για να δείξει πόσο παράλογες και ασυνεπείς με την αλήθεια είναι οι δηλώσεις τους.... Το κάνω αυτό έτσι ώστε όλοι εσείς να διαφωνήσετε με όλους όσους έχετε συνδεθεί για να αποφύγετε την άβυσσο της τρέλας και της βλασφημίας εναντίον του Χριστού.
Το Ευαγγέλιο της Αλήθειας
Καταγγέλλει ως ιδιαίτερη βλασφημία το γνωστό ευαγγέλιο που ονομάζεται Ευαγγέλιο της Αλήθειας. Αναφέρεται μήπως ο Ειρηναίος στο ευαγγέλιο που βρέθηκε στο Nag Hammadi; Ο Quispel και οι συνεργάτες του που πρώτοι δημοσίευσαν το Ευαγγέλιο της Αλήθειας υποστηρίζουν ότι σε αυτό αναφέρεται. Μία από τις κριτικές τους εμμένει ότι η αρχική σειρά (που γράφει "Ευαγγέλιο της Αλήθειας) δεν είναι τίτλος. Αλλά ο Ειρηναίος χρησιμοποιεί την ίδια πηγή από τουλάχιστον ένα κείμενο από αυτά που βρέθηκαν στο Ναγκ Χαμαντι - Το απόκρυφο του Ιωάννη - που χρησιμοποιεί σαν τροφή για να εξαπολύσει τις επιθέσεις του σε μια τέτοια "Αίρεση". 50 Χρόνια αργότερα ο Ιππολύτης ένας καθηγητής στην Ρώμη, έγραψε μια Μαζική Περίληψη για Όλες τις Αιρέσεις για να "εκθέσει και να αντικρούσει την κακοήθη βλασφημία εναντίον των Αιρετικών".
Αυτό που ο Muhammad Ali ανακάλυψε στο Nag Hammadi είναι προφανώς μια βιβλιοθήκη κειμένων, όπου σχεδόν όλα είναι Γνωστικά Κείμενα. Παρόλο που στοχεύουν να προσφέρουν μυστική γνώση και διδασκαλία, αρκετά από τα κείμενα παραπέμπουν στις Γραφές της Παλαιάς Διαθήκης, ενώ άλλα στις επιστολές του Παύλου και στα Ευαγγέλια της Καινής Διαθήκης. Πολλά από αυτά περιλαμβάνουν την ίδια δραματική φιγούρα όπως στην Καινή Διαθήκη του Ιησού με τους Αποστόλους Του. Αλλά οι διαφορές είναι εκπληκτικές.
Οι ορθόδοξοι Ιουδαίοι και οι Χριστιανοί επιμένουν ότι ένα χάσμα χωρίζει την ανθρωπότητα από τον από τον Δημιουργό: Ο Θεός είναι εξ' ολοκλήρου διαφορετικός. Αλλά μερικοί από τους Γνωστικούς που γράψανε αυτά τα Ευαγγέλια έρχονται σε αντίθεση λέγοντας: Η προσωπική γνώση είναι γνώση του Θεού. Το ανθρώπινο και το Θεϊκό είναι ταυτόσημα.
Δεύτερον, βάση αυτών των κειμένων, όταν ζούσε ο Ιησούς μιλούσε για ψευδαίσθηση και επιφοίτηση, όχι για αμαρτία και μετάνοια, όπως παρουσιάζεται στην Καινή Διαθήκη. Αντί να έρθει να μας σώσει από τις αμαρτίες μας, έρχεται σαν οδηγός που ανοίγει πρόσβαση στην πνευματική κατανόηση. Αλλά όταν ο μαθητευόμενος αποκτά επιφοίτηση ο Ιησούς δεν παραμένει άλλο σαν πνευματικός καθοδηγητής: οι δύο τους γίνανε ίσοι, ακόμη καλύτερα ταυτόσημοι...
Τρίτον, οι ορθόδοξοι χριστιανοί πιστεύουνε ότι ο Ιησούς είναι Βασιλιάς και Υιός του Θεού με έναν μοναδικό τρόπο: παραμένει πάντα ξεχωριστός από την υπόλοιπη ανθρωπότητα, την οποία ήρθε να σώσει. Ακόμη το Γνωστικό Ευαγγέλιο του Θωμά αναφέρει πως καθώς ο Θωμάς τον αναγνώρισε, ο Ιησούς είπε στον Θωμά ότι και οι δύο πήρανε την ύπαρξή τους από την ίδια πηγή.
"Ο Ιησούς είπε, Δεν είμαι ο αφέντης σου. Επειδή εσύ έχεις πιει από όπου ήπια κι εγώ... Αυτός που θα πιει από το στόμα μου θα γίνει όπως είμαι εγώ: Κι εγώ ο ίδιος θα γίνω αυτός, και τα πράγματα που μένουν κρυφά θα αποκαλυφθούν σε αυτόν"...
Ιδέες που σχετίσαμε με Ανατολικές θρησκείες που εμφανίστηκαν τον πρώτο αιώνα εν μέσου της μετακίνησης των Γνωστικών προς την Δύση κυνηγήθηκαν και εξαλείφτηκαν από πολεμοχαρείς όπως ο Ειρηναίος. Ακόμη αυτοί που αποκαλούν τον Γνωστικισμό αίρεση έχουν ενστερνιστεί - συνειδητά ή μη - την άποψη αυτού του γκρουπ των χριστιανών που αυτοαποκαλούνται Ορθόδοξοι Χριστιανοί. Αιρετικός μπορεί να είναι ο καθένας ο οποίος έχει εξωτερική εμφάνιση που δεν αρέσει σε κάποιον άλλον. Σύμφωνα με την παράδοση, αιρετικός είναι όποιος αποκλίνει από την αληθινή πίστη. Αλλά τι καθορίζει την αληθινή πίστη; Και ποιος είναι αυτός που την καθορίζει και για ποιον λόγο;
Βάση της εμπειρίας μας βρίσκουμε αυτό το πρόβλημα οικείο. Ο όρος Χριστιανισμός, ειδικά μετά τον ανασχηματισμό, απέκτησε ένα αστρονομικό αριθμό από γκρουπ. Αυτοί που επιχείρησαν να παρουσιάσουν τον "Αληθινό Χριστιανισμό" στον 12ο αιώνα, έχουν σκορπιστεί σε κάθε γωνία της Γης. Από τον Καθολικό Καρδινάλιο Του Βατικανού, μέχρι τον Μεθοδικό Επίσκοπο της Αφρικής, έναν μορμόνο απεσταλμένο στην Ταϋλάνδη, μέχρι και τις μικρές εκκλησίες στα χωριά της Ελλάδος. Ακόμη οι καθολικοί, οι Προτεστάντες και οι Ορθόδοξοι συμφωνούν ότι τόσο μεγάλη ποικιλία είναι πρόσφατη και αξιοθρήνητη εξέλιξη. Σύμφωνα με Χριστιανικούς θρύλους, η πρώιμη εκκλησία ήταν διαφορετική. Οι χριστιανοί κάθε είδους κοιτούσαν πίσω στην πρωτότυπη εκκλησία να βρούνε μία απλούστερη και καθαρότερη εικόνα της χριστιανικής πίστης. Την περίοδο των αποστόλων όλα τα μέλη της χριστιανικής κοινωνίας μοιράζανε τα λεφτά και τις ιδιοκτησίες τους. Όλοι πιστεύανε στο ίδιο δόγμα, και προσεύχονταν παρέα. Όλοι σεβόντουσαν την αυθεντικότητα των αποστόλων. Η σύγκρουση ήρθε μετά την χρυσή εποχή, και η αίρεση προέκυψε: έτσι γράφει ο συγγραφέας του "οι ενέργειες των Αποστόλων", που αναγνωρίζει τον εαυτό του σαν τον πρώτο ιστορικό της Χριστιανοσύνης.
Αλλά οι ανακαλύψεις στο Nag Hammadi αναστάτωσαν αυτήν την εικόνα. Αν παραδεχτούμε ότι μερικά από τα 52 κείμενα αποτελούν αρχικά δόγματα του χριστιανισμού, πρέπει να κατανοήσουμε ότι η πρώιμη χριστιανοσύνη ήταν πολύ διαφορετική από αυτό που πίστευε ο καθένας πριν ανακαλυφθούν τα ευρήματα στο Ναγκ Χαμαντι.
alito team
