Υπόγεια Αθήνα: Σπήλαιο Προφήτη Ηλία Ριζούπολης (αστικό)

«Ένα κρυστάλλινο υπόγειο παλάτι στην Αθήνα...» (Μυστική Αθήνα & Αττική)
 

Ένα πολύ σημαντικό, αλλά και εξαιρετικά σπάνιο σημείο αναφοράς για την αστική σπηλαιολογία, είναι η παρουσία σπηλαίων μέσα στην πόλη με χώρους υπόγειους, που βέβαια εκτείνονται και κάτω από αυτήν. Η ύπαρξη του σπηλαίου της Ριζούπολης ήταν γνωστή πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν ο τότε Δήμαρχος Αθηναίων Κ. Κοτζιάς, είχε αποφασίσει να το μετατρέψει σε κέντρο διασκεδάσεως. Ο πόλεμος ματαίωσε την ενέργεια αυτή, δίνοντας στη σπηλιά και έναν πιο λειτουργικό ρόλο, αυτόν του αντιαεροπορικού καταφυγίου. Το 1960 η επιτροπή της εκκλησίας του Προφήτη Ηλία, που βρίσκεται στην περιοχή πάνω από τον υπόγειο σχηματισμό, ζήτησε από την Ελληνική Σπηλαιολογική Εταιρεία την εξερεύνηση και μελέτη του σπηλαίου, προς τουριστική αξιοποίηση. Με επικεφαλής την Άννα Πετροχείλου, η έρευνα αυτή ολοκληρώθηκε το 1963 δίνοντας και την πλήρη αποτύπωση και χαρτογράφησή του.

 

Ήταν γνωστό ότι είχε χρόνια να πραγματοποιηθεί επίσκεψη σπηλαιολόγων στο σπήλαιο της Ριζούπολης. Έτσι, αποφασίσαμε να το επισκεφτούμε, και να γνωρίσουμε από κοντά τον εντυπωσιακό του διάκοσμο. Αναμφισβήτητα ένα από τα σημαντικότερα και ωραιότερα σπήλαια της Αττικής, που επιβιώνει κάτω από τον πολεοδομικό ιστό. Ακολουθούν οι φωτογραφίες και η χαρτογράφηση. Απολαύστε το!

 

Στην περιγραφή της Πετροχείλου διαβάζουμε, μεταξύ άλλων, και τα εξής: «Μια από τις πολλές κρυψώνες που είχε ο λήσταρχος Νταβέλης στην περιοχή της Αθήνας, ήταν και το σπήλαιο του Προφήτη Ηλία στη Ριζούπολη. Όπως είναι γνωστό, ήταν επικηρυγμένος από το επίσημο κράτος. Γι’ αυτό, πότε βρισκόταν στο σπήλαιο Αμώμων της Πεντέλης, πότε στον Υμηττό, σε σπήλαιο που πήρε το όνομά του, και πότε στης Ριζούπολης, που ήταν και το πιο σίγουρο. Την  ασφάλειά του χρωστούσε στο φόβο που ενέπνεε στους κατοίκους των γύρω -λιγοστών τότε- σπιτιών. Ακόμη, βοηθούσε και το κατακόρυφο βάθος του σπηλαίου που έφτανε τα 8 m, κατεβαίνοντας με κινητή σκάλα από είσοδο ενός τετραγωνικού μέτρου.» Βέβαια, όπως ίσως είναι γνωστό, πολλά και διάφορα είναι τα σπήλαια που φέρουν εκ παραδρομής την ονομασία “Νταβέλη” ανά τις περιοχές, ένα εκ των οποίων βρίσκεται και στο Όρος Αιγάλεω.

Από την πρώτη ήδη εξερεύνηση, διαπιστώθηκε ότι το σπήλαιο της Ριζούπολης υπήρξε τόπος κατοικίας ή τόπος λατρείας ανθρώπων της νεολιθικής εποχής, από τις αρχές της 5^ης χιλιετίας π.Χ., όπως υπολόγισε ο καθηγητής αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Ν. Πλάτων.

Αποτελεί μεγάλο υπόγειο καρστικό σχηματισμό συνολικής έκτασης 2500 m², που περιλαμβάνει θαλάμους και διαδρόμους ποικίλων διαστάσεων, με σημαντικό λιθωματικό διάκοσμο. Η αρχική κατακόρυφη είσοδός του έχει φράξει από την απόθεση βράχων και μπάζων. Σήμερα η νέα τεχνητά διανοιγμένη (επίσης κατακόρυφη) είσοδος βρίσκεται σε άκτιστο οικόπεδο, ανάμεσα σε άλλα χτισμένα με πολυκατοικίες.
Από τα μέσα του 20^ού αι. και εξής, το σπήλαιο υπέστη σημαντική υποβάθμιση, που οφείλεται αρχικά στην καταστροφή του σταλακτιτικού διακόσμου, και αργότερα στην παράνομη ρίψη λυμάτων στο εσωτερικό του, από τα γύρω οικήματα.

 

Λόγω βέβαια της μεγάλης αξίας του αλλά και της αμφιβολίας για την στατικότητα των κτιρίων της περιοχής, αρχικά είχαν γίνει συστάσεις στην πολεοδομία και τον δήμο από την αρμόδια Εφορεία, για τον κίνδυνο που θα διέτρεχαν οι οικοδομές αν χτίζονταν εκεί, κάτι που τελικά πραγματοποιήθηκε χωρίς τη λήψη ανάλογων μέτρων. Τα επόμενα χρόνια λοιπόν, δύο ολόκληρα οικοδομικά τετράγωνα πάνω από την έκταση του σπηλαίου καλύφθηκαν από πολυώροφα κτίρια, τα οποία θεμελιώθηκαν κυριολεκτικά στον αέρα. Το πάχος του πετρώματος δε, μεταξύ της επιφάνειας του εδάφους και της οροφής του σπηλαίου, δεν ξεπερνά τα πέντε μέτρα, ενώ σε κάποιο σημείο μάλιστα η εκσκαφή για τα θεμέλια πολυκατοικίας έπεσε στο κενό, δημιουργώντας τρύπα στην οροφή, που σήμερα είναι κλεισμένη με μπετόν.

 

Η είσοδος στο εσωτερικό σήμερα, γίνεται από μια παλιά σιδερένια σκάλα τοποθετημένη εντός οπής διαμέτρου 0,80 m, η οποία οδηγεί -μετά από ένα σχεδόν κάθετο κατέβασμα 7 μέτρων- σε θάλαμο διαστάσεων 11x15x2,5 m περίπου.

 

Από αυτόν ξεκινούν δύο τμήματα αποτελούμενα από πλήθος αιθουσών, στενών περασμάτων και διαδρομών, που καταλήγουν σε έναν κεντρικό θάλαμο με διαστάσεις 14x12x5 m. Το συνολικό μήκος των διαδρομών φτάνει τα 500 m, και κατά μήκος τους διακρίνονται παντού καλώδια και λάμπες, ίχνη της προσπάθειας ηλεκτροφωτισμού του σπηλαίου. Τα τελευταία χρόνια η σπηλιά έχει πάψει να δέχεται συστηματικά τα λύματα των πολυκατοικιών, και από αυτή την άποψη, η σημερινή της κατάσταση είναι ικανοποιητική. Διαθέτει εξαιρετικού ενδιαφέροντος σταλακτιτικό και σταλαγμιτικό διάκοσμο, ζωντανό, πάνω στον οποίο βέβαια διακρίνονται ιδιαίτερες αποχρώσεις, που οφείλονται σε κατάλοιπα αποστράγγισης είτε παλαιών λυμάτων, είτε απορροών που -αναπόφευκτα- κατασταλάζουν ακόμη μέσα στο σπήλαιο.

 

 

Η επίσκεψη πραγματοποιήθηκε στις 28/3/2013 μετά από την έκδοση σχετικής αδείας. Ευχαριστούμε πολύ όλους όσους συνέβαλαν για να γίνει αυτό, και ιδιαίτερα την Λίνα.

Κείμενο, φωτογραφίες: Παναγιώτης Δευτεραίος
Δραστηριότητα: αστική σπηλαιολογία (urban speleology) 
Συμμετείχαν: Αλέξανδρος Τσεκούρας, Γεωργία Μπουρμπούλη, Ιωάννης Αθάνατος, Παναγιώτης Δευτεραίος
Πληροφορίες κειμένου:
1. Δελτίον Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας, Ιανουάριος – Μάρτιος 1964
2. Άννα Πετροχείλου, Τα σπήλαια της Ελλάδας, Αθήνα 2009
3. Βασίλης Στάμος, Υπόγεια Αθήνα; Η συνομωσία ενός μύθου, Αθήνα 2003

 

Πηγή