Προηγούμενο
της Διονυσίας Μουζάκη,
δικηγόρου, ΠΜΣ Πολιτικής Δικονομίας
τμήματος Νομικής Πανεπιστημίου Αθηνών
Αναδημοσίευση από το ΤΗΕ ART OF CRIME
5. Η ανακάλυψη και η σύλληψη
Μπορεί η επιθυμία του Unabomber για
δημοσίευση του έργου του να εκπληρώθηκε, ήταν ωστόσο η αρχή της πορείας
για την σύλληψή του. Ήδη πριν την δημοσίευση του μανιφέστου, ο αδελφός
του Kaczynski David Kaczynski,
οδηγήθηκε, μετά από παραίνεση της συζύγου του, σε βάσιμες υποψίες ότι ο
αδελφός του ήταν ο Unabomber. Οι υποψίες του επιβεβαιώθηκαν αφού
διάβασε το μανιφέστο του. Απέστειλε τότε στις εφημερίδες γράμματα του
αδελφού του χρονολογημένα το 1970, στα οποία ο Kaczynski διατύπωνε την
διαμαρτυρία του κατά του τεχνολογικού πολιτισμού με εκφράσεις παρόμοιες
με αυτές του άρθρου του Unabomber.
Μετά
από αντιπαραβολή και γραφολογική ανάλυση των επιστολών αυτών, ήταν
σχεδόν βέβαιο ότι ο συγγραφέας των εγγράφων αυτών ήταν το ίδιο άτομο που
συνέταξε το μανιφέστο. Μια συνδυαστική ανάλυση βασισμένη στα
περιστατικά των βομβιστικών επιθέσεων και της ζωής του Kaczynski, ήταν η
βάση για να διενεργηθεί έρευνα. Ο αδελφός του Kaczynski προσπάθησε να
παραμείνει ανώνυμος από την αρχή της έρευνα, αλλά τελικά η ταυτότητά του
αποκαλύφθηκε οπότε συνέδραμε περαιτέρω την έρευνα του FBI με
αποδεικτικά στοιχεία και γράμματα του αδελφού του στους φακέλους των
οποίων αναγράφονταν και οι ημερομηνίες, ώστε να καθορισθούν τα χρονικά
σημεία επέλευσης των ενεργειών του Kaczynski και να συσχετισθούν με τον
χρόνο δράση του Unabomber.
O Kaczynski συνελήφθη τελικά τον Απρίλιο
του 1996 στο σπίτι του στο Lincoln της Montana, όπου βρέθηκε τελείως
παραμελημένος. Στο σπίτι του ανευρέθηκαν και τα συστατικά των βομβών,
καθώς και 40.000,00 αποσπάσματα εφημερίδων με πειράματα σε αυτοσχέδιες
βόμβες και περιγραφές των εγκλημάτων του Unabomber. Επίσης, εκεί βρέθηκε
μια έτοιμη βόμβα προορισμένη να αποσταλεί σε επόμενο θύμα.
Μέχρι εκείνο το σημείο, ο Unabomber
αποτέλεσε την πιο ακριβή έρευνα στην ιστορία του FBI, αφού παρέμεινε για
17 ολόκληρα χρόνια ασύλληπτος, ανενόχλητος στην εγκληματική του δράση
κατά της πανεπιστημιακής κοινότητας των ΗΠΑ. O David Kaczynski που
άλλοτε είχε θαυμάσει τον μεγάλο αδελφό του, έπαιξε ρόλο –κλειδί στην
σύλληψή του, ενώ χάρισε τα περισσότερα χρήματα της αμοιβής που έλαβε από
το FBI στις οικογένειες των θυμάτων του αδελφού του (ο Unabomber ήταν
ήδη επικηρυγμένος για ένα εκατομμύριο δολάρια).
Η καλύβα μεταφέρεται ολόκληρη, ως πειστήριο εγκλήματος
6. Η ποινική καταδίκη
Στο δικαστήριο, οι δικηγόροι του
Kaczynski βάσισαν την υπερασπιστική τους γραμμή στην συνειδησιακή
διατάραξη του Kaczysnki, κάτι το οποίο ο ίδιος αρνήθηκε. Το δικαστήριο
διέταξε ιατρική πραγματογνωμοσύνη, δυνάμει της οποίας ο Kaczynski
διαγνώσθηκε ότι έπασχε από παρανοϊκή σχιζοφρένεια, ήταν ωστόσο ικανός να
παρακολουθήσει την δίκη. Ο Kaczynski τελικά καταδικάστηκε για παράνομη
μεταφορά, αποστολή και χρήση εκρηκτικών υλικών 10 φορές, καθώς και για
την ανθρωποκτονία τριών ατόμων. Αρχικά, η κυβερνητική ομάδα δίωξης
υπέδειξε την επιβολή της ποινής του θανάτου στον Kaczynski μετά από
πρόταση του Γενικού Εισαγγελέα των Ηνωμένων Πολιτειών Janet Reno.
Τότε, ο δικηγόρος του David Kaczynski, ζήτησε τον αντιπρόσωπο του FBI
να κάνει αίτηση χάριτος, προκειμένου να αποφύγει ο «Ted» την θανατική
ποινή, καθώς ο David δεν μπορούσε να διανοηθεί ότι ο ίδιος «έστελνε»
τον αδελφό του στον θάνατο. Τελικά, ο Kaczynski απέφυγε την θανατική
ποινή ομολογώντας την ενοχή του σε όλες τις κατηγορίες που του
αποδόθηκαν. Ο Kaczynski εκτίει σήμερα την ποινή της ισόβιας κάθειρξης
που του επιβλήθηκε. Μέσα στη φυλακή επιδίδεται σε πλούσια συγγραφική
δραστηριότητα. Μάλιστα το 2010 μια συλλογή των συγγραμμάτων του μαζί με
μια βελτιωμένη έκδοση του μανιφέστο του, δημοσιεύθηκαν με τον τίτλο
“Τεχνολογική Υποδούλωση”. Όταν ρωτήθηκε αν φοβάται την φυλακή, απάντησε
χαρακτηριστικά: «Το μόνο που με στενοχωρεί είναι το
ενδεχόμενο να προσαρμοσθώ σε αυτό το περιβάλλον και να επαναπαυτώ σε
αυτό, χωρίς να μπορώ να αντιδρώ πια. Φοβάμαι ότι με την πάροδο του
χρόνου, θα σβήνονται οι αναμνήσεις μου από τα βουνά και τα δέντρα και θα
χάσω την επαφή μου με την φύση. Αλλά δεν φοβάμαι ότι θα απολέσω το
πνεύμα μου…».
7. Εγκληματολογικά
Πώς αποτυπώνεται τελικά το προφίλ του Ted
Kaczynski μέσα σε λίγες γραμμές; Ήταν ένας παράφρων εγκληματίας –
ιδιοφυΐα ή ένας τρομοκράτης; Μήπως ήταν ένας μεγαλομανής ιδεολόγος που
αποπειράθηκε να απαλλάξει την ανθρωπότητα από την τεχνοκρατική
ανελευθερία, έστω και με τον νοσηρό του χαρακτήρα; Με ποια κριτήρια
οδηγήθηκε στο έγκλημα και σε ποιο βαθμό επηρέασε η υψηλή του μόρφωση
στην εγκληματική του δραστηριότητα;
Η πολυσχιδής προσωπικότητα του, όπως
αποτυπώθηκε στην εγκληματική του δράση και στο μανιφέστο του, αφήνει
έδαφος για πλούσια εγκληματολογική «ανησυχία». Καταρχήν, θα μπορούσε να
ανατρέξει κανείς στις μαρξιστικές θεωρήσεις για την εγκληματικότητα. Στο
έργο του «Theorien über den Mehhrwert”, ο Μαρξ αποδίδει με σκωπτικό
τρόπο την εγκληματικότητα στο καπιταλιστικό σύστημα και στην
εμπορευματοποίηση των πάντων. Χαρακτηριστικά αναφέρει ότι «…ο
εγκληματίας δεν παράγει μόνο εγκλήματα αλλά και το ποινικό δίκαιο καθώς
και τον καθηγητή που διδάσκει το ποινικό δίκαιο και μαζί με αυτόν
αναπόφευκτα το σύγγραμμα στο οποίο αυτός ο ίδιος καθηγητής «ρίχνει» τις
παραδόσεις του στην αγορά ως εμπόρευμα…Ο εγκληματίας παράγει ολόκληρο
τον μηχανισμό της αστυνομίας και της ποινικής δικαιοσύνης, αστυνομικούς,
δικαστές, δήμιους, ενόρκους…δεν παράγει μόνο το ποινικό δίκαιο και τον
ίδιο τον ποινικό νόμο, αλλά και τους νομοθέτες καθώς και την τέχνη, την
φιλολογία, τα διηγήματα και τα τραγικά δράματα που έχουν για θέμα τους
την εγκληματικότητα». Βιώνοντας εντόνως την βιομηχανική επανάσταση
και την δημιουργία μεγάλων βιομηχανικών μονάδων με χιλιάδες άτομα να
εργάζονται κάτω από άθλιες συνθήκες, ο Marx μαζί με τον Engels κατέληξαν
ότι η καπιταλιστική κοινωνία μαζί με την οικονομική ανισότητα «γεννά»
τις εγκληματικές συμπεριφορές. Με βάση την μαρξιστική θεωρία, οι
Αμερικανοί εγκληματολόγοι των μέσων του 20ου αιώνα, όπως ο Quinney,
απέδωσαν την εγκληματικότητα στην αμερικανική οικονομία του ύστερου
καπιταλισμού. Βαθμιαία ορισμένοι εγκληματολόγοι θεώρησαν ότι το σύστημα
της ποινικής δικαιοσύνης λειτουργούσε ως μηχανισμός ελέγχου των
κατώτερων τάξεων και διατήρησης του status quo. Ωστόσο, τα έργα των
πρώτων μαρξιστών εγκληματολόγων αποδοκιμάστηκαν, γιατί θεωρήθηκαν
περιγραφικά και όχι επιστημονικά τεκμηριωμένα. Η κοινωνιολογική θεωρία
της «απόκλισης» που προσπάθησαν να διατυπώσουν δεν θεωρήθηκε
ολοκληρωμένη, καθώς επικρίθηκε η αναγωγή του καπιταλιστικού συστήματος
σε γενεσιουργό αιτία του εγκληματικού φαινομένου, αφού κατ΄αυτόν τον
τρόπο δεν αφήνεται έδαφος για την αιτιολόγηση των εγκλημάτων των
«ισχυρών». Έτσι, θεωρήθηκε άστοχη η ανάλυση του εγκλήματος των μαρξιστών
εγκληματολόγων με κέντρο των θεωριών για το έγκλημα και τον έλεγχό του,
την εξουσία και το κράτος.
Η
προσωπικότητα του Unabomber ωστόσο, καθώς και το περίφημο μανιφέστο
αντανακλούν μεταξύ άλλων απόψεις του Μαρξ, όπως την βασική του θέση ότι
«η καπιταλιστική παραγωγή γεννά την ίδια της την άρνηση… είναι η άρνηση
της άρνησης», στην βάση της κριτικής που άσκησε κατά των σύγχρονων
μορφών της τεχνολογίας και της βιομηχανικής κοινωνίας, προκρίνοντας την
«επανάσταση» αντί της μεταρρύθμισης ως τρόπο καταπολέμησης της
βιομηχανοποίησης.
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή…
Αναφέρθηκε ότι ο Kaczynski από μικρή ηλικία είχε πέσει θύμα bullying.
Οι μακροπρόθεσμες συνέπειες του σχολικού τραμπουκισμού που υπέστη,
επηρέασαν ουσιαστικά την ψυχική του υγεία ως ενήλικα αφού συνέβαλαν στην
κοινωνική του απομόνωση, όπως και ο ίδιος εξέφρασε. Αν ληφθεί υπόψη η
επιστημονική διαπίστωση ότι τα θύματα bullying στην παιδική τους ηλικία,
αναζητούν ενδεχομένως ως ενήλικες θύματα να ασκήσουν «εκφοβιστική
συμπεριφορά», μπορεί να συναχθεί ότι ο σχολικός τραμπουκισμός που
δέχτηκε ήταν ένα «πρώτο βήμα» που τον οδήγησε στην παραβατικότητα. Όπως
με βάση και την θεωρία της «διαφοροποιούσας συναναστροφής» του
Sutherland, η εγκληματική συμπεριφορά μαθαίνεται με την συναναστροφή,
την διάδραση με τα άτομα που ο εγκληματίας επικοινωνεί, το άτομο που
δέχεται «επιθέσεις» μάλιστα πολλές φορές λόγω της ιδιαιτερότητάς του,
που στην προκείμενη περίπτωση συνίστατο στην ευφυΐα του θύματος, συχνά
αναπαράγει επιθετική συμπεριφορά. Μεταξύ των βασικών θέσεων της εν λόγω
θεωρίας του Sutherland, ένα άτομο γίνεται παραβάτης εφόσον οι αντιλήψεις
που ευνοούν την παράβαση των νόμων, υπερτερούν των αντιλήψεων που
ευνοούν τον σεβασμό προς τους νόμους και την υπακοή σε αυτούς. Έτσι και
στην προκείμενη περίπτωση, οι βασικές ιδέες που «πυροδότησαν» την
παραβατικότητα του Kaczynski πίστευε ότι υπερτερούσαν των κοινωνικών
κανόνων στο μέτρο που θα οδηγούσαν κατά τον ίδιο στην ελευθερία του
ανθρώπου από την «τεχνοκρατική σκλαβιά».
Κυρίως όμως η θεωρία της έντασης του
Merton μπορεί να δώσει ικανά ερεθίσματα για την «ερμηνεία» της
συμπεριφοράς του Unabomber. Εμπνευσμένος από τον Durkheim, o οποίος
χαρακτήρισε την εγκληματικότητα ως «φυσιολογική παθογένεια της
κοινωνίας», η οποία μάλιστα αναπτύσσει την κοινωνική πρόοδο μέσα από την
έκφραση της συλλογικής συνείδησης και της διαφορετικότητας,
επαναπροσδιόρισε την έννοια της «ανομίας» του εμπνευστή του, ως την
«διάσταση μεταξύ των στόχων μιας κοινωνίας και των διαθέσιμων νόμιμων
μέσων για την πραγματοποίησή τους». Αυτή η απόσταση μεταξύ αφενός των
επιδιώξεων για οικονομική επιτυχία, τους οποίους καλλιεργεί η
Αμερικανική κοινωνία, αφετέρου της έλλειψης παροχής των νομίμων μέσων
επίτευξης των στόχων σε όλους, δημιουργεί σε αυτούς που υφίστανται την
αδικία μια ένταση ψυχική που ωθεί στο έγκλημα. Σύμφωνα με την θεωρία της
ανομίας του Merton, η ίδια η κοινωνία παράγει την απόκλιση από το
έγκλημα αφού θέτει αφενός πολιτισμικές αξίες για όλους (το «Αμερικάνικο
όνειρο», τα σύμβολα επιτυχίας με την κατάκτηση των υλικών αγαθών του
κύρους ή της ισχύος), ενώ η κοινωνική δομή αποκλείει μεγάλο μέρος του
πληθυσμού από τα κοινωνικά αποδεκτά μέσα κατάκτησης του «ονείρου».
Μεταξύ των ατόμων που προσπαθούν να «προσαρμοσθούν» μέσα στην ανομία της
κοινωνίας που επιφέρει την διάσταση των πολιτισμικών στόχων και
θεσμοθετημένων μέσων, ο Merton διακρίνει τα προφίλ του «εξεγερμένου»
ατόμου και του «αναχωρητή». Και οι δύο φυσιογνωμίες απορρίπτουν τόσο
τους κοινωνικούς στόχους, όσο και τα θεμιτά μέσα απόκτησής τους. Η
ειδοποιός διαφορά μεταξύ τους, είναι ότι ενώ ο «αναχωρητής» είναι
συνήθως ψυχωτικό εξαρτημένο άτομο χωρίς καινούριους στόχους, το
«εξεγερμένο άτομο» θέτει νέους, δικούς του, κοινωνικούς στόχους και νέα
μέσα ή μεθόδους κατάκτησής τους. Έτσι, το εξεγερμένο άτομο είναι συχνά ο
επαναστάτης ή ο αναρχικός, γνωρίσματα που σκιαγραφούν την προσωπικότητα
του Unabomber. Υπό την παραπάνω θεώρηση, η εγκληματική συμπεριφορά
αποδίδεται κατά κύριο λόγο στις κοινωνικές συνθήκες και όχι στην
προσωπικότητα.
Αδιαμφισβήτητα
όμως και η προσωπικότητα του Kaczynski διαμόρφωσε την εγκληματική του
δράση. Εξάλλου, η υψηλή του μόρφωση και η παιδεία του, ήταν οι
κινητήριες δυνάμεις της αποκλίνουσας συμπεριφοράς του. Άλλωστε, στον
υψηλό δείκτη ευφυΐας του συνίσταται η πολυπλοκότητα του εγκληματικού του
σχεδίου και του αντικειμένου των πράξεών του, καθώς και η λήψη μέτρων
ασφαλείας που έκαναν επί 17 ολόκληρα χρόνια δυσχερή την εξιχνίαση του
εγκλήματος και την σύλληψη του δράστη, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι μόνο
ένας υψηλά μορφωμένος δράστης μπορεί να διαπράξει το «τέλειο έγκλημα».
Ήταν όμως ο Unabomber ένας «μεταμοντέρνος
τρομοκράτης», η δραστηριότητα του οποίου μόνο στο κέντρο του
καπιταλισμού των ΗΠΑ μπορούσε να βρει γόνιμο έδαφος? Η έννοια της
τρομοκρατίας δεν είναι αυτονόητη, ώστε να μπορεί να αποδοθεί με
αξιοπιστία ο χαρακτηρισμός του Unabomber ως τρομοκράτη. Έως σήμερα, η
ανθρώπινη σκέψη μάλλον δεν έχει φτάσει σε έναν κοινά αποδεκτό ορισμό της
τρομοκρατικής πράξης. Δηλαδή ενώ έχει «κατασκευασθεί» η λέξη
«τρομοκρατία», δεν μπορεί να αποδοθεί η ακριβής σημασία της.
Υπό μια φιλοσοφική προσέγγιση, ο πυρήνας
της τρομοκρατίας συνίσταται στην βία και τον εκφοβισμό, όχι όμως ως
αυτοσκοπό, αλλά ως μέσο για την επίτευξη κάποιου πολιτικού ή κοινωνικού
στόχου. Υπάρχουν ωστόσο, κάποια εμπειρικά χαρακτηριστικά της
τρομοκρατικής δράσης, όπως είναι αφενός η ύπαρξη μιας οργανωμένης και
δομημένης ομάδας δράσης, αφετέρου το στοιχείο της επικοινωνίας με την
κοινωνία (μέσω λ.χ. προκηρύξεων ή μέσω του συμβολισμού της πράξης). Ο
ίδιος ο Kaczynski πάντως ήθελε να θεωρείται τρομοκράτης δηλώνοντας πως
ήταν πολλοί και όχι ένας, αφού χαρακτήριζε τον εαυτό του στις επιστολές
και το μανιφέστο του ως «τρομοκρατική ομάδα FC» (Freedom Club).
Εκτός από αινιγματικό τρομοκράτη, πολλοί
μπορεί να τον θεώρησαν «προφητικό φιλόσοφο», αφού βρήκαν στον έργο του
πολύτιμες ουσιαστικές κοινωνιολογικές απόψεις. Σίγουρα, η εγκληματική
του συμπεριφορά αποτέλεσε έκφραση ιδεών και αξιών, η οποία συνεχίστηκε
και κατά την διάρκεια του εγκλεισμού του. Δεν αρκεί όμως να ερμηνευτεί η
πράξη του μόνο μέσω των βασικών ιδεών του. Σε κάθε περίπτωση, ήταν μια
παρεκκλίνουσα ιδιοφυία με νοσηρό μυαλό, καρπός του σύγχρονου
βιομηχανικού προτύπου του αμερικανικού πολιτισμού.
Πηγές
Γιώργος Στάμκος, «Unabomber, τεχνοφοβικός τρομοκράτης ή μεταμοντέρνος ήρωας;» http://www.e-telescope.gr/el/international-issues/92-unabomber, 30/04/2008
Κ. Δ. Σπινέλλη, Εγκληματολογία, Σύγχρονες και παλαιότερες κατευθύνσεις, Αθήνα- Κομοτηνή 2005
Ν.Ε. Κουράκης –Ντόρα Περτέση (επιστ. επιμ.), «Οι βίαιες πράξεις και η λογική τους», ψυχαναλυτικές, κοινωνιολογικές και φιλοσοφικές προσεγγίσεις, Ε.Π.Ε.Ε., επιστημ. επιμέλεια , Αθήνα – Κομοτηνή, 2009
Ν.Ε. Κουράκης –Ντόρα Περτέση (επιστ. επιμ.), «Οι βίαιες πράξεις και η λογική τους», ψυχαναλυτικές, κοινωνιολογικές και φιλοσοφικές προσεγγίσεις, Ε.Π.Ε.Ε., επιστημ. επιμέλεια , Αθήνα – Κομοτηνή, 2009
Φώτης Σπυρόπουλος, Σχολικός Τραμπουκισμός (Bullying στο σχολείο), θεωρητική προσέγγιση και πολιτικές πρόληψης, Αθήνα – Κομοτηνή 2011
Διονύσιος Ν. Χιόνης, Η επίδραση της υψηλής μόρφωσης στην εγκληματικότητα, Ποινικός Λόγος 6/2005, σελ. 2229-2238
