Μαντεία και Λαϊκή Αστρολογία

Οι μορφές μαγείας που εξετάσαμε ως τώρα ήταν τρόποι χειρι­σμού της φύσης που χρησιμοποιούσε κάποιος για να επηρεάσει τη μοίρα τη δική του, ή άλλων ανθρώπων. Η μαντεία ήταν ένας τρόπος για να μαθευτεί ένα μέλλον που ήταν προκαθορισμένο.

Οι πρώτοι συγγραφείς των μεσαιωνικών χρόνων θεωρούσαν τη μαγεία κυρίως σαν μια σειρά μαντικών τεχνικών, οι οποίες βασί­ζονταν στο σύνολό τους, όπως και η υπόλοιπη μαγεία, στη δαι­μονική έμπνευση. Σχεδόν το μισό μέρος του έργου που έγραψε ο Ισίδωρος της Σεβίλλης με θέμα τη μαγεία αναφέρεται στους μάντεις και η ταξινόμησή του άσκησε μεγάλη και μακροχρόνια επίδραση. Ενώ άλλες μορφές μαγείας ήρθαν στο προσκήνιο της ευρωπαϊκής ιστορίας μόνο στους μεταγενέστερους μεσαιωνι­κούς χρόνους, η μαντεία δεν έχασε τίποτα από τη γοητεία της για το λαό ή την τρομακτικότητά της για τους ηθικολόγους, σ' όλη τη διάρκεια του Μεσαίωνα. Υπήρχαν πολλά είδη μαντείας. Η ονειρομαντεία παρέμεινε δημοφιλής και πλήθος ήταν οι πραγμα­τείες που ασχολούνταν με την ερμηνεία των ονείρων. Για την λαϊκή ονειρομαντεία το περιεχόμενο των ονείρων ταυτιζόταν με τα μελλοντικά γεγονότα: όνειρα με νερό, για παράδειγμα, μπο­ρεί να ήταν σημάδι για θάνατο από πνιγμό. Σε μια πιο εξεζητημέ­νη έκφραση αυτής της τέχνης, τα "βιβλία των ονείρων" ορισμέ­νων συγγραφέων, όπως ο Χανς Λόμπεντσβαϊγκ (μέσα δέκατου πέμπτου αιώνα), έπαιρναν σοβαρά υπόψη τους την κοινωνική θέ­ση και τη φυσική κατάσταση των ανθρώπων και περιείχαν περί­πλοκους κανόνες για την ερμηνεία των ονείρων.

Μολονότι οι περίπλοκες μορφές μαντικής που είχαν αναπτύ­ξει οι Ρωμαίοι είχαν χαθεί στο πέρασμα του χρόνου, ένα πρωτό­γονο είδος οιωνοσκοπίας, με το οποίο μάθαινε κανείς το μέλλον από τα κρωξίματα των πουλιών, εξακολουθούσε να χρησιμοποι­είται και στο Μεσαίωνα. Ο αριθμός των κραυγών που έβγαζε ένα γεράκι μπορεί να ήταν σημάδι για την αλλαγή του καιρού, γιατί το πουλί ήταν πολύ ευαίσθητο στις ατμοσφαιρικές συνθήκες. Λέγε­ται πως μια γυναίκα ρώτησε έναν κούκο πόσο θα ζούσε και όταν το πουλί έκρωξε πέντε φορές, εκείνη έβγαλε το συμπέρασμα πως της έμεναν άλλα πέντε χρόνια. Όπως είναι φανερό, τέτοιες ιστορίες λέγονταν περιπαικτικά, για να διακωμωδήσουν τις προ­καταλήψεις πολλών ανθρώπων της εποχής. Οι χειρομάντεις, επιδεικνύοντας ακόμα περισσότερη λεπτολογία, ισχυρίζονταν ότι μπορούν να διαβάσουν στις παλάμες των ανθρώπων πόσους ή πόσες συζύγους θα έχουν, ποιες εκπλήξεις τους επιφυλάσσει το μέλλον στον επαγγελματικό τομέα και αν ήταν γραφτό τους να πεθάνουν στην αγχόνη.

Η επιστημονική αστρολογία, που βασιζόταν στη λεπτομερειακή παρατήρηση του ουρανού, φαίνεται ότι σπάνιζε στην Ευρώπη μέ­χρι το δωδέκατο αιώνα, σ' αντίθεση με τη λαϊκή αστρολογία που ήταν πάντοτε παρούσα. Στη λαϊκή της μορφή η αστρολογία ασχο­λούνταν περισσότερο με τις φάσεις της σελήνης παρά με τις κινή­σεις των άλλων ουράνιων σωμάτων, για τον απλούστατο λόγο ότι το φεγγάρι ήταν πιο εύκολα ορατό και οι κινήσεις του ήταν πιο άμεσα κατανοητές. Λεπτομερείς πίνακες έδειχναν ποιες μέρες του σεληνιακού κύκλου ήταν κατάλληλες ή ακατάλληλες για διά­φορες δραστηριότητες, Μολονότι τέτοιου είδους έγγραφα μπορεί να προέρχονταν από ανθρώπους με κάποια μόρφωση, το ύφος των κειμένων είναι πρόχειρο και δεν δείχνει ιδιαίτερη πνευματική καλλιέργεια.

Οι μάντεις της εποχής έβλεπαν στον ουρανό κι άλλα σημάδια του μέλλοντος, τα οποία αντιμετώπιζαν με τον ίδιο ψευτο-συστηματικό τρόπο. Μια από τις κοινότερες μορφές πρόγνωσης ήταν η ερμηνεία των κεραυνών. Η κατεύθυνση που είχαν σήμαινε πολλά: για παράδειγμα, αν ακούγονταν στ' ανατολικά, αυτό προμήνυε με­γάλη αιματοχυσία την επόμενη χρονιά. Ακόμα πιο σημαντικός, ιδιαί­τερα στις περιοχές όπου οι καταιγίδες με κεραυνούς ήταν σπάνιες τους περισσότερους μήνες του χρόνου, ήταν ο μήνας στον οποίο ακουγόταν ο κεραυνός. Ενα σχεδιάγραμμα από το δέκατο τέταρτο αιώνα περιγράφει: "τι συμβολίζει ο κεραυνός τον κάθε μήνα" και συ­νοδεύεται από απλές εικόνες που δείχνουν καθαρά το μέλλον (Εικ. 8). Αν πέσουν κεραυνοί τον Ιανουάριο, αυτό σημαίνει δυνατούς ανέμους, αφθονία φρούτων και πόλεμο. Κεραυνοί το Φεβρουάριο προμηνύουν θάνατο πολλών ανθρώπων, κυρίως των πλουσίων. Η πιο ελπιδοφόρα προοπτική σ' αυτόν το γενικά θλιβερό πίνακα μένει για το τέλος της χρονιάς: αν εμφανιστούν κεραυνοί το Δεκέμβριο, αυτό προαναγγέλλει μια πλούσια σοδειά και ειρήνη και ομόνοια ανάμεσα στους ανθρώπους.

Ορισμένες ημέρες του μήνα είναι πιο ευνοϊκές από άλλες και ορισμένες ημέρες του χρόνου είναι ιδιαίτερα άτυχες. Φόνοι, μά­χες και άλλες κακοτυχίες συμβαίνουν συνήθως στις "αιγυπτιακές ημέρες", αλλά μπορεί κανείς να πάρει τα μέτρα του αν τις ξέρει από πριν. Ένα βιβλίο με γιατροσόφια από την Αγγλία αναφέρει ότι υπάρχουν τριάντα δύο κακές ημέρες στο χρόνο, άσχετα από τις παραλλαγές για κάθε περιοχή :

Όποιος παντρεύεται μια γυναίκα σε κάποια από αυτές τις ημέρες, δεν πρόκειται να τη χαρεί για πολύ. Και όποιος φεύγει για μεγάλο ταξίδι, δεν πρόκειται να γυρίσει πίσω πο­τέ, ή κάποιο μεγάλο κακό θα πέσει πάνω του. Και αυτός που ξεκινά μια μεγάλη επιχείρηση δεν πρόκειται ποτέ να ξεμπερ­δέψει απ' αυτή. Και αυτός που κάνει αφαίμαξη μια απ' αυτές τις μέρες δεν θα είναι ποτέ καλά ή θα πεθάνει σύντομα.

Συνηθισμένες δεισιδαιμονίες κάθε λογής χρησιμοποιούνταν για την πρόβλεψη της τύχης. Εκείνοι που έβρισκαν πεντάρες ή βελό­νες, μπορούσαν να συγχαρούν τον εαυτό τους για την καλή τους τύχη, εκτός κι αν από αφηρημάδα έχαναν τα αντικείμενα που βρή­καν, οπότε η τύχη στρεφόταν εναντίον τους. Θεωρούνταν τύχη αν κάποιος έβρισκε ένα πέταλο αλόγου ή ένα σιδερένιο καρφί ή συναντούσε ένα λαγό που έτρεχε να γλιτώσει από τα κυνηγόσκυ­λα. Το να συναντήσει κανείς ένα γεράκι ή ένα γάιδαρο ήταν γρουσουζιά. Μερικοί πίστευαν ότι η συνάντηση με καλόγερο ή παπά ήταν κακό σημάδι και για να αποφύγουν τις συνέπειες έκαναν το σημείο του σταυρού. Ένα γνωστό ανέκδοτο για ιεροκήρυκες μιλά για μια γυναίκα που όταν συνάντησε έναν παπά σταυροκοπήθηκε για να αποτρέψει την κακοτυχία, αυτός όμως την έριξε σ' ένα λα­σπωμένο χαντάκι κι έτσι η προκατάληψη της βγήκε σε κακό. Παρ' όλα αυτά, είναι αμφισβητήσιμο αν, ακόμα και με τους όρους του Μεσαίωνα, αυτές οι αντιλήψεις ανήκουν στο χώρο της μαγείας. Οι συγγραφείς των πρώτων αιώνων του Μεσαίωνα που μιλούσαν για τις "μαγικές τέχνες" αναφέρονταν κυρίως σε μαντικές κι άλ­λες πρακτικές που συνεπάγονταν κάποιο βαθμό συστηματικής συσχέτισης ανάμεσα στους οιωνούς και τα μελλοντικά γεγονότα. Σ' αυτό το πλαίσιο, ο όρος "τέχνη" αναφερόταν σ' ένα συστηματι­κό πεδίο γνώσης και λίγοι θα παραχωρούσαν το αξίωμα αυτού του τίτλου σε μια κοινή πρόληψη.

Δεν ήταν παθητικές όλες οι μορφές μαγείας, ούτε απαιτούσαν απλή παρατήρηση των σημείων που υπάρχουν στον κόσμο. Ορι­σμένες μορφές, που φαίνεται ότι έγιναν ιδιαίτερα γνωστές στο δέκατο πέμπτο αιώνα αλλά ήταν παρούσες και σε παλαιότερες εποχές, απαιτούσαν την ενεργό συμμετοχή του ατόμου που πρόβλεπε το μέλλον. Αυτά τα είδη μαντικής θα μπορούσαν να ονομα­στούν "πειραματικά". Για παράδειγμα, το ν' ανοίξει κάποιος τυχαία ένα βιβλίο σε μια σελίδα και να διαβάσει το πρώτο κείμενο που θα πέσει στα μάτια του, ήταν μια καθιερωμένη και μακραίωνη πρακτι­κή. Ένας άλλος τρόπος πρόγνωσης που ξεκινούσε από την αρ­χαιότητα και εμφανίζεται ξανά στα μεσαιωνικά κείμενα σχετιζό­ταν με το ρίξιμο του ζαριού. Ένα εγχειρίδιο του ύστερου Μεσαίω­να δίνει οδηγίες για το πώς μπορεί κάποιος να ρίξει τα ζάρια και να μάθει αν θα ικανοποιήσει κάποια επιθυμία του. Για τον τυχερό εκείνο που θα φέρει τρεις εξάρες το βιβλίο γράφει:

Εσύ που έριξες τρεις εξάρες εδώ

Τ' όνειρό σου θα δεις αληθινό μέσα σε λίγο καιρό.

Μείνε ήσυχος και μην ανησυχείς, Γιατί ό,τι ευχήθηκες θα το χαρείς.

Ο παίχτης που ρίχνει δύο εξάρια και ένα δύο θα αποκτήσει επίσης ό,τι ποθεί, αλλά μαζί μ' αυτό και πολλούς μπελάδες. Όσοι ρίχνουν μία εξάρα και δύο τεσσάρες, λέει το βιβλίο, θα πρέπει να παραιτη­θούν από τις επιθυμίες τους. Μολονότι δεν αποκλειόταν η χρήση τέτοιων τεχνικών σε περιπτώσεις σοβαρής μαντείας, συνήθως έβρισκαν εφαρμογή σαν παιχνίδια σε γιορταστικές συγκεντρώ­σεις. Μερικές φορές τα παιχνίδια ήταν πολύ περίπλοκα κι έπρεπε κάποιος να συμβουλευτεί αρκετά σχεδιαγράμματα ή κινητούς δεί­κτες [π.χ. ζάρια] για να πάρει μια συμβουλή. Ένα παράδειγμα από τη Γερμανία απευθύνεται σε εραστές, αλλά μπορεί επίσης να εκληφθεί και σαν αστεϊσμός, έστω κι αν το ύφος του μοιάζει πολύ νηφάλιο. Σ' ένα σενάριο η γεμάτη ελπίδες νεαρή κυρία παίρνει την εξής προειδοποίηση: "Χαραμίζεις την αγάπη σου σ' αυτόν το νεαρό άντρα που διάλεξες. Αν και είναι πολύ φιλικός μαζί σου, μια άλλη τον ευχαριστεί. Τον αγαπάς αλλά αυτός δε σ' αγαπά, όσο κι αν προσποιείται το αντίθετο".

Ορισμένες τεχνικές της πειραματικής μαντείας χρησιμοποιού­σαν παρόμοια είδη αντικειμένων μ' αυτά που συναντούμε στην ια­τρική, την ερωτική και τις άλλες μορφές μαγείας, και εμφανίζο­νται στα ίδια χειρόγραφα με τις τελευταίες. Τα βότανα, για παρά­δειγμα, μπορούν να βοηθήσουν στον εντοπισμό ενός κλέφτη: αν ένα ηλιοτρόπιο τοποθετηθεί κάτω από το κεφάλι ενός κοιμισμέ­νου ατόμου που έπεσε θύμα κλοπής, αυτό το άτομο θα μπορέσει να δει στο όνειρό του τον κλέφτη και το μέρος όπου πιθανώς βρί­σκεται.

Παρόμοιες τεχνικές μπορούν να χρησιμοποιηθούν επίσης για ιατρικές προγνώσεις. Αν ένας θεραπευτής πιέσει σταυροβότανο πάνω στην παλάμη ενός άρρωστου ατόμου και τον ρωτήσει πώς νιώθει, το σταυροβότανο θα κάνει τον ασθενή να δώσει μια σαφή και λεπτομερή περιγραφή της κατάστασής του και από αυτή την απάντηση θα μπορέσει ο θεραπευτής να συμπεράνει αν θα ξεπεράσει τον κίνδυνο ή όχι. Ο γιατρός Ιωάννης του Μίρφιλντ δίνει μια σειρά από τεχνικές που συνδυάζουν ιατρικές προγνώσεις και οιωνούς, μαζί με ένα είδος "ονοματομαγείας" ["onomancy"], ή μα­ντείας με υπολογισμούς που βασίζονται σε ονόματα:

Πάρτε το όνομα του ασθενή, το όνομα αυτού που έστειλαν για να φωνάξουν το γιατρό και το όνομα της μέρας που ο απεσταλμένος ήλθε για πρώτη φορά να σας ζητήσει. Ενώ­στε τις αριθμητικές αξίες όλων μαζί των γραμμάτων και, αν ο αριθμός που προκύπτει είναι άρτιος, τότε ο ασθενής δεν θα ξεφύγει τον κίνδυνο. Αν ο αριθμός είναι περιττός, ο ασθενής θα αναρρώσει.

Δεν είναι παράξενο να διαβάζουμε τέτοιου είδους οδηγίες, αλλά να τις συναντούμε στο έργο ενός επιφανούς γιατρού με πρακτικό πνεύμα, αυτό μας βάζει σε σκέψεις.

Τα χειρόγραφα που αναφέρονται σε μαντικές μεθόδους περι­γράφουν μερικές φορές περίπλοκες τεχνικές εντοπισμού ενός κλέφτη. Αν κάποιος γράψει τον τύπο " + Agios crux + Agios Crux Agios Domini" σε αγνό κερί και το κρατήσει πάνω από το κεφάλι του με το αριστερό χέρι, θα δει στον ύπνο του τον κλέφτη. Αν υποπτεύεται κάποιον, πρέπει να γράψει ορισμένα γράμματα σ' ένα κομμάτι ψωμί και να το δώσει στον ύποπτο να το φάει. Αν αυτός εί­ναι ο ένοχος δεν θα μπορεί να το καταπιεί. Σε περίπτωση που οι ύποπτοι είναι περισσότεροι, θα πρέπει να γράψει μία πιο περίπλο­κη φράση πάνω στο ψωμί και να πει διάφορες προσευχές πριν να τους το προσφέρει. Σαν εναλλακτική λύση μπορεί, επίσης, να ζω­γραφίσει ένα μάτι στον τοίχο, να μαζέψει όλους τους ύποπτους και να παρακολουθήσει ποιος θα δακρύσει από το δεξί του μάτι. Αν αυτός που δάκρυσε αρνηθεί ότι έκλεψε το χαμένο αντικείμενο, ο ενδιαφερόμενος πρέπει να πάρει ένα χάλκινο καρφί και να τρυπήσει το μάτι στον τοίχο — στην κίνηση αυτή ο ένοχος θα βγάλει μια κραυγή σαν να έχει τραυματιστεί ο ίδιος, Είναι φανερό, εδώ πρόκειται για τυπική περίπτωση συμπαθητικής μαγείας.

Η ανίχνευση ενός κλέφτη ή ο εντοπισμός κλεμμένων αγαθών συνδεόταν ίσως με τη μαγεία που αποκαθιστούσε τη χαμένη περι­ουσία. Ένα φλαμανδικό χειρόγραφο του δέκατου τετάρτου αιώνα, για παράδειγμα, χρησιμοποιεί ένα είδος συμπαθητικής μαγείας σαν μέσο για την ανακάλυψη και ανάκτηση ενός κλεμμένου αντικειμέ­νου. Βασίζεται στο μύθο που λέει ότι μετά τη σταύρωση του Χριστού ο σταυρός του θάφτηκε μέχρι που τον ανακάλυψε η Αγία Ελένη, Όπως η γη παραχώρησε στους ανθρώπους το ιερό κειμήλιο, έτσι θα πρέπει να φανερώσει τα κλεμμένα αγαθά. Για να επικαλεστεί τη δύ­ναμη του σταυρού ο μάντης ξαπλώνει τέσσερις φορές στο έδαφος, κάθε φορά ευθυγραμμιζόμενος με διαφορετική κατεύθυνση της πυ­ξίδας, με τα χέρια απλωμένα σε σχήμα σταυρού, και απαγγέλλει κά­ποια λόγια διατάζοντας το σταυρό του Χριστού να πιάσει τον κλέ­φτη και να φέρει πίσω τα κλεμμένα αγαθά.

Μαγικές μεθόδους μπορεί επίσης να χρησιμοποιήσει κάποιος που θέλει να αποσπάσει ένα μυστικό από ένα άλλο πρόσωπο και εφόσον ο στόχος εδώ είναι η απόκτηση γνώσης, οι ενέργειες αυτού του είδους ανήκουν στο χώρο της πειραματικής μαντείας. Για παράδειγμα, αν βάλει την καρδιά και το αριστερό πόδι ενός φρύνου πάνω στο στόμα ενός κοιμισμένου ατόμου, θα μάθει ό,τι ζητήσει.

Από τα παραπάνω γίνεται φανερό γιατί η μαντική θεωρού­νταν συχνά είδος δαιμονικής μαγείας. Ο Αυγουστίνος στην πραγματεία του Περί της Μαντικής των Δαιμόνων είχε εξηγή­σει ότι, αν και τα κακά πνεύματα δεν έχουν στ' αλήθεια προφη­τική γνώση του μέλλοντος, μπορούν να κάνουν υποθέσεις βα­σιζόμενοι στη διορατικότητά τους, στην ικανότητά τους να με­τακινούνται γρήγορα από ένα μέρος σε άλλο και στο πλούσιο απόθεμα των εμπειριών τους και αυτές ακριβώς τις εικασίες επικοινωνούν στους ανθρώπους μέσω της μαντείας. Μπορεί, άραγε, η μαντεία να λειτουργεί όπως η φυσική μαγεία; Οι άν­θρωποι που μιλούσαν για τις απόκρυφες δυνάμεις της φύσης συνήθως εννοούσαν τις δυνάμεις που μπορούν να τεθούν στην υπηρεσία των ανθρώπων και όχι τόσο τα φυσικά σημάδια των μελλοντικών γεγονότων. Παρ' όλα αυτά, δεν ήταν εντε­λώς αδιάφοροι για τους οιωνούς. Ο Γουλιέλμος της Οβέρνης, για παράδειγμα, αναφέρεται σε μια "αίσθηση της φύσης", ένα είδος υπεραισθητικής αντίληψης που δίνει στο άτομο την ικα­νότητα να αντιλαμβάνεται, λόγου χάρη, την παρουσία ενός κλέφτη. Κατά τον Γουλιέλμο, τα ζώα έχουν επίσης αυτή την αί­σθηση. Τα πρόβατα τη χρησιμοποιούν για να προφυλάσσονται από τους λύκους και αυτή η αίσθηση πληροφορεί τα όρνια πό­τε θα γίνει μια μάχη (και επομένως γι' αυτά ένα πλούσιο γεύ­μα). Αντίθετα, άλλοι συγγραφείς αποδίδουν τα προγνωστικά σημάδια στο Θεό, ο οποίος τα παραχώρησε στην ανθρωπότη­τα για να βοηθήσει τους ανθρώπους να προετοιμαστούν για τις μελλοντικές κακοτυχίες. Ο Φλαμανδός συγγραφέας Βενάνσιος του Moerbeke, ο οποίος είχε φτιάξει ένα μεγάλο κα­τάλογο με τις μορφές της μαντείας ("οι ποικιλίες της πρόγνω­σης είναι στην πραγματικότητα άπειρες", γράφει εκεί) παρατή­ρησε απογοητευμένος ότι οι άνθρωποι πολύ συχνά δεν κατα­λαβαίνουν ή αδιαφορούν απέναντι στις προειδοποιήσεις του Θεού για το μέλλον. Όμως η θεώρηση της μαντικής σ' αυτό το πλαίσιο σημαίνει την καθαρή τοποθέτησή της στο χώρο της θρησκείας.

Διαβάστε περισσότερα

Οι Τελχίνες

Στα πνεύματα της φωτιάς κατατάσσουν και τους Τελχίνες, αλλά δεν έχουμε και γι' αυτούς ακριβέστερες πληροφορίες από όσες έχουμε για τους Καβείρους. Φαίνεται ότι ήταν ηφαιστειακά πνεύματα κι αυτοί. Μύθους τους συναντούμε στην Κύπρο, τη Ρόδο και την Κρήτη.

.

Σύμφωνα με τον Διόδωρο τον Σικελιώτη, οι Τελχίνες ήταν γιοι της θάλασσας κι αυτοί και μαζί με την Καφίρα την κόρη του Ωκεανού ανάθρεψαν τον Ποσειδώνα, που η Ρέα τους τον είχε εμπιστευθεί. Όταν μεγάλωσε ο Ποσειδώνας, τον ερωτεύθηκε η Αλία, αδελφή των Τελχινών, που του έδωσε έξι γιους και μια κόρη, τη Ρόδο. Οι έξι γιοι εξορίστηκαν στο κέντρο της γης, ενώ η Αλία που ρίχτηκε στη θάλασσα τιμήθηκε με το όνομα Λευκοθέα.

Σύμφωνα με μια άλλη παράδοση, κάποτε που η νήσος Ρόδος κατακλύστηκε από τη θάλασσα, οι Τελχίνες έφυγαν από το νησί, αφού το έκαναν άγονο ποτίζοντας το με το νερό της Στύγας. Άλλος μύθος αναφέρει ότι ένας απ'' αυτούς, ο Λύκος, κατέφυγε στη Λυκία και ίδρυσε εκεί το ναό του Λύκειου Απόλλωνα. Κατά μια άλλη εκδοχή, ο Απόλλωνας σκότωσε τους Τελχίνες, ενώ ένας συγγραφέας αναφέρει ότι τους σκότωσε ο Δίας, που τους εξόντωσε λόγω της κακίας τους. Έλεγαν επίσης πως οι Τελχίνες δεν ήταν παρά οι σκύλοι του Ακταίονα, μεταμορφωμένοι, αφού είχαν κατασπαράξει τον αφέντη τους και τον καταβρόχθισαν. Κατ'' άλλους ήταν οι γιοι της Νέμεσης και του Τάρταρου, κι άλλοι πάλι ισχυρίζονταν πως είχαν γεννηθεί, όπως οι Ερινύες, από το αίμα που έσταξε από την πληγή του Ουρανού, όταν αυτός ακρωτηριάστηκε από τον Κρόνο. Ήταν συγγενείς με τους Γίγαντες και με τα άλλα τέρατα.

Οι αρχαίοι συγγραφείς αναφέρουν πολλά & omicron;νόματα που είχαν δοθεί στους Τελχίνες. Σχετικά μ'' αυτό το θέμα των ονομάτων, ένας από τους ενδιαφέροντες μύθους λέει, ότι ήταν τρία πνεύματα που είχαν τα χαρακτηριστικά ονόματα, Χρυσός, Άργυρος και Χαλκός, που τα χρωστούσαν στα μέταλλα που είχαν ανακαλύψει. Ο σαφέστατος χαρακτηρισμός των Τελχινών είναι, πνεύματα των μετάλλων.

Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης λέει "είχαν επινοήσει τέχνες πολλές κι είχαν κάνει πολλές ανακαλύψεις γνωστές και χρήσιμες για τους ανθρώπους". Σ'' αυτούς οφείλονταν η άρπη (το δρεπάνι), που είχε χρησιμέψει για τον ακρωτηριασμό του Ουρανού από τον Κρόνο. Επίσης και η τρίαινα του Ποσειδώνα. Οι Τελχίνες είχαν συνεργαστεί με τους Κύκλωπες στην κατασκευή του περιδέραιου, που, όπως γνωρίζουμε, συγκαταλέγονταν ανάμεσα στα δώρα που δόθηκαν στην Αρμονία, με την ευκαιρία του γάμου της με τον Κάδ μο και που θα έφερνε μοιραία τη δυστυχία σ'' όσες θα το φορούσαν. Ακόμα, θεωρούσαν τους Τελχίνες ότι ήταν οι πρώτοι που φιλοτέχνησαν αγάλματα των θεών και εφεύραν τη χαρακτική των μετάλλων.

Θεωρούνταν επίσης μάγοι και γητευτές και πως έφτιαχναν φίλτρα από ρίζες φυτών, από ορισμένα βότανα κι εξαπέλυαν βροχές, χαλάζι χιόνι και έριχναν ακόμα και κεραυνούς κι είχαν επιπλέον και το χάρισμα να μεταμορφώνονται, όπως κι όποτε το ήθελαν. Ήταν αμφίβια όντα, ζώντας και πάνω στη γη και μέσα στα νερά και έμοιαζαν κατά ένα μέρος με δαίμονες, κατά ένα άλλο με ανθρώπους και κατά ένα τρίτο μέρος με ψάρια κι είχαν μεμβράνη ανάμεσα στα δάχτυλα των ποδιών, όπως οι χήνες. Κάποιες φορές τους παρίσταναν χωρίς χέρια, χωρίς πόδια, με φρύδια και μεγάλα βλέφαρα. Έλεγαν πως οι Τελχίνες "μάτιαζαν" και η κακία τους είχε γίνει παροιμιώδης. Οι αρχαίοι συγγραφείς απέδιδαν & alpha;υτή την κακή τους φήμη στο γεγονός της ζήλιας γι'' αυτούς και το φθόνο εξαιτίας της αξιοσύνης τους στις τέχνες.
Σύμφωνα με ορισμένους συγγραφείς, οι Τελχίνες είχαν κατοικήσει πρώτα στη Ρόδο. Μα τους έδιωξαν από κει οι Ηλιάδες - οι γιοι του Ήλιου - που οι συγγραφείς αυτοί αναφέρουν και τα ονόματά τους: Θρίνακας, Μακαρέας και Αύγης. Κατ'' άλλη παράδοση, ένας κατακλυσμός τους ανάγκασε να εγκαταλείψουν το νησί. Και πήγαν από τη Ρόδο στην Κρήτη - που μερικοί τη θεωροούν τόπο καταγωγής τους - και ανέλαβαν κοντά στον Δία το ρόλο που γενικά αποδίδεται στους Κουρήτες. Τους συναντούμε και στην Κύπρο, μα δε γνωρίζουμε τίποτα για το ρόλο που παίζουν στις παραδόσεις αυτού του νησιού. Αντίθετα στο νησί Κέω (την Κέα, Τζια) μια από τις γνωστότερες οικογένειες, αυτή των Ευξαντιδών, ισχυρίζονταν πως κατάγονταν από τους Τ& epsilon;λχίνες, μέσω του Ευξάντιου. Βασιλιάς τους ήταν ο Δημώνακας, που η σύζυγός του ονομαζόταν Μακελώ, ή Μακελλώ, ή Μακεδώ.

Κάποτε που πήγε στην Κέα ο Δίας, οι Τελχίνες δεν του έκαναν καλή υποδοχή. Μια μεταγενέστερη παράδοση έλεγε πως ο κύριος του ΟΛύμπου είχε σκοτώσει τους Τελχίνες, επειδή "το κακό μάτι τους" αρκούσε για να καταστρέψει τις σοδειές. Και μονάχα οι θυγατέρες των Τελχινών γλίτωσαν, επειδή αυτές είχαν κάνει καλύτερη υποδοχή στον Δία. Ακόμα, συναντούμε τους Τελχίνες στην Τευμησό της Βοιωτίας, όπου, όπως έλεγαν, είχαν έρθει από την Κύπρο κι είχαν ιδρύσει ναό της Τελχίνιας Αθηνάς. Τους συναντούμε και στη Σικυώνα, που, όπως και τα νησιά Κρήτη και Ρόδος, ονομάζονταν άλλοτε Τελχινία.

alitoteam

Διαβάστε περισσότερα

Μετά θάνατον ζωή και σωτηρία

Οι περισσότεροι παγανιστές θα θεωρούσαν έννοιες όπως η σωτηρία ή η δικαίωση ως άνευ σημασίας για την πνευματική τους πορεία. Χωρίς υπερβατική θεότητα που ενεργεί ως κριτής και χωρίς έννοια της αμαρτίας, λογικά δεν υπάρχει ανάγκη για σωτηρία ή εξιλέωση. Τα κίνητρα για να ζήσετε μια καλή ζωή δεν συνεπάγονται την ευχαρίστηση ενός θεού ή μιας θεάς που είναι έξω από τον εαυτό σας. Αντίθετα, η αρετή και η τιμή είναι οι δικές τους ανταμοιβές και κάποιος επιδίδεται σε μια τέτοια συμπεριφορά από μια αίσθηση αγάπης και προσωπικής υπερηφάνειας.

Μερικοί παγανιστές δέχονται μια απλή έννοια του κάρμα ως τρόπο επιβεβαίωσης ότι η συμπεριφορά ενός ατόμου, είτε καλή είτε άρρωστη, θα διαμορφώσει τελικά το μελλοντικό του/της πεπρωμένο, είτε σε αυτή τη ζωή είτε σε μια μελλοντική ζωή. Ωστόσο, το κάρμα δεν θεωρείται ως ένα σύστημα ανταμοιβής και τιμωρίας (καθώς δεν υπάρχει κανένας στο τιμόνι να κάνει την επιβράβευση και την τιμωρία), αλλά απλώς ως νόμος του τρόπου λειτουργίας των πραγμάτων στη φύση - ισοδύναμος με τους νόμους του βαρύτητα ή αδράνεια.

Στενά ευθυγραμμισμένη με την πίστη στο κάρμα είναι η πίστη στη μετενσάρκωση ή την ανακύκλωση των ψυχών. Δεδομένου ότι το σώμα «ανακυκλώνεται» με τη φθορά και την αποσύνθεση μετά τον θάνατο, έτσι η ψυχή μπορεί να ανακυκλωθεί με τη γέννηση σε νέα μορφή. Ως μεταφυσική πεποίθηση, δεν αποδέχονται όλοι οι παγανιστές τη μετενσάρκωση, αλλά πολλοί το κάνουν. όσοι το κάνουν, επισημαίνουν τις αρχαίες παγανιστικές πεποιθήσεις (για παράδειγμα, ο Ιούλιος Καίσαρας έγραψε για το πώς οι αρχαίοι Κέλτες Δρυίδες πίστευαν στη μετεμψύχωση των ψυχών), στη διαδεδομένη πίστη στη μετενσάρκωση στην απόκρυφη και ανατολική πνευματικότητα και, τέλος, στα ανέκδοτα στοιχεία πολλών άτομα που ισχυρίζονται ότι έχουν αναμνήσεις προηγούμενης ζωής.

Σε αντίθεση με άλλες θρησκείες που θεωρούν τη μετενσάρκωση ως ένα είδος φυλακής από την οποία κάποιος πρέπει τελικά να ελευθερωθεί, ο παγανισμός γενικά δεν προωθεί μια τόσο απαισιόδοξη άποψη για την αναγέννηση. Μάλλον, η μετενσάρκωση θεωρείται εργαλείο για ανάπτυξη και μάθηση - και ίσως ακόμη και χαρά. Αν και κάθε ενσάρκωση θα φέρει το μέτρο του πόνου και της λύπης, θα φέρει επίσης τη χαρά των νέων σχέσεων, νέων εμπειριών και νέας σοφίας και διορατικότητας. Κάθε ενσάρκωση ακολουθείται από μια περίοδο ανάπαυσης και προβληματισμού πριν η ψυχή ανέβει ξανά στο γαϊτανάκι. Αυτή η προοπτική επιβεβαιώνει τον κύκλο της αναγέννησης ως θετική διαδικασία.

Εκτός από (ή αντί της) μετενσάρκωσης, οι οπαδοί των διαφόρων παγανιστικών παραδόσεων έχουν μυθικές αντιλήψεις για τη μετά θάνατον ζωή στην οποία πιστεύουν. Συνήθως, αυτοί οι απόκοσμοι προορισμοί της ψυχής μετά τον θάνατο θεωρούνται παράδεισος, αν και μερικοί έχουν μια πιο σκοτεινή ή πιο ζοφερή αίσθηση. Εδώ είναι μερικοί από τους μυθικούς αλλόκοσμους, όπως φαίνονται από διάφορες παγανιστικές παραδόσεις, ως προορισμοί για τις ψυχές των νεκρών:

The Summerland - η Wiccan έννοια του παραδείσου, όπου κάποιος βιώνει την ευτυχία και την αισθησιακή απόλαυση. Η Summerland μπορεί να λειτουργήσει ως προορισμός μεταξύ μετενσαρκώσεων (τόπος ανάπαυσης και ανανέωσης) ή ως ο απόλυτος προορισμός, όταν μια ψυχή τελικά σταματήσει να μετενσαρκώνεται.

Tir na n'Og - Κυριολεκτικά, η "Γη της Νεολαίας". Στην ιρλανδική μυθολογία, το Tir na n'Og είναι ένα ευλογημένο βασίλειο πέρα ​​από το νερό όπου οι ψυχές ταξιδεύουν μετά τον θάνατο. Είναι μια χώρα διαρκούς γλεντιού και χαράς, χωρίς γηρατειά, αρρώστιες ή θάνατο. Ίσως αντικατοπτρίζοντας τις ευαισθησίες της κουλτούρας της Εποχής του Σιδήρου που γέννησε τον κελτικό μύθο, είναι επίσης μια χώρα όπου οι ψυχές των ηρωικών πολεμιστών συμμετέχουν σε γενναίες μάχες.

Βαλχάλα (Κυριολεκτικά, η «Αίθουσα των Σκοτωμένων») και Φόλκβανγκρ (κυριολεκτικά, «Πεδίο του οικοδεσπότη») - Δύο προορισμοί για τα πνεύματα των ευγενών πολεμιστών, όπως αναφέρεται στον σκανδιναβικό μύθο. Οι μεγάλοι πολεμιστές που ταξιδεύουν στη Valhalla και στο Fólkvangr μετά το θάνατό τους θα βοηθήσουν τους θεούς στην αποκαλυπτική μάχη που προφητεύτηκε να συμβεί κατά τη διάρκεια του Ragnarök, του αποκαλυπτικού πολέμου που θα συμβεί στο τέλος της εποχής.

Άδης - ο κάτω κόσμος στον ελληνικό μύθο, που κυβερνάται από έναν θεό με το ίδιο όνομα. Ο κάτω κόσμος είναι ο τελικός προορισμός των ψυχών των νεκρών. ενώ ορισμένες περιγραφές υποδηλώνουν ότι είναι ένα ομιχλώδες και ζοφερό μέρος, άλλες προτείνουν ότι είναι ένα μέρος ειρήνης και τουλάχιστον ένα βασίλειο μέσα στον κάτω κόσμο, το Elysium, είναι ένα ευλογημένο μέρος που προορίζεται για τις ψυχές των ηρωικών και των ενάρετων.

Αυτές και άλλες τέτοιες απεικονίσεις των απόκοσμων βασιλείων προσφέρουν μια εικόνα για την ποικιλία των πεποιθήσεων που μπορεί να έχουν διάφοροι παγανιστές. Διαφορετικές παραδόσεις έχουν διδασκαλίες που προωθούνται στη συγκεκριμένη κοινότητά τους, αλλά καμία πεποίθηση για τη μετά θάνατον ζωή δεν είναι κανονιστική για όλους.

Λόγω της ελευθερίας με την οποία τα άτομα μπορούν να σχηματίσουν τις δικές τους απόψεις μετά τη μετά θάνατον ζωή, μερικοί παγανιστές επιλέγουν είτε να παραμείνουν αγνωστικιστές σε ερωτήσεις για το τι συμβαίνει μετά τον θάνατο, είτε ακόμη και να απορρίψουν όλες αυτές τις ιδέες ως απλές μεταφυσικές εικασίες. Δεδομένου ότι πολλές μορφές παγανισμού είναι περισσότερο προσανατολισμένες στον υλικό κόσμο παρά στον αφηρημένο πνευματικό κόσμο, μια τέτοια προοπτική υποστηρίζει ότι είναι πιο σημαντικό να ζεις καλά στο παρόν παρά να σπαταλάς χρόνο ανησυχώντας για το τι θα συμβεί σε ένα μέλλον που δεν μπορεί να ελεγχθεί.

alitoteam

Διαβάστε περισσότερα

Μαγγανεία: Η κακή χρήση της ιατρικής και προστατευτικής μαγείας

 

Αν μερικές φορές δύσκολα διακρίνουμε τη μαγεία από την επιστή­μη ή από τη θρησκεία, είναι ακόμα δυσκολότερο να ξεχωρίσουμε τη "λευκή" (καλοπροαίρετη) μαγεία από τη "μαύρη" (επιβλαβή) μα­γεία ή την ιατρική και προστατευτική μαγεία από τη μαγγανεία. Όλα σχεδόν εξαρτώνται από την άποψη που έχει ο καθένας και μολονότι δε συνηθίζεται να μιλάμε για "γκρίζα" μαγεία, υπάρχουν πράγματι γκρίζες περιοχές ανάμεσα στις δύο κατηγορίες. Τι συμ­βαίνει όταν ένας θεραπευτής επιχειρεί να γιατρέψει έναν ασθενή αλλά αυτός χειροτερεύει; Ίσως κάποιοι υποθέσουν ότι ο θεραπευ­τής προσπαθούσε ουσιαστικά να βλάψει τον ασθενή. Οι άνθρωποι στη μεσαιωνική Ευρώπη πίστευαν συχνά ότι όποιος είχε ειδικές γνώσεις γύρω από τα θεραπευτικά βότανα πιθανώς να ήξερε κι άλλα βότανα που μπορούσαν να προκαλέσουν αρρώστια ή και θά­νατο. Πέρα από τις προθέσεις του θεραπευτή, το φάρμακο μπορεί να ήταν ακατάλληλο και αν μια μαγική θεραπεία απέβαινε σε βά­ρος του πελάτη, υπήρχε περίπτωση να θεωρηθεί μαγγανεία εξαιτίας του αποτελέσματός της. Διαφορετικά αλλά εξίσου σοβαρά προβλήματα δημιουργούνται και με την ερωτική μαγεία. Αν ένας μάγος χρησιμοποιούσε μαγεία για να υποκινήσει μια μοιχεία, τότε ένας θεοσεβούμενος χριστιανός θα χαρακτήριζε την πράξη μαγ­γανεία. Αν, όμως, ο ίδιος ο μάγος χρησιμοποιούσε ερωτική μαγεία για να βοηθήσει μια γυναίκα να ξανακερδίσει το ενδιαφέρον του συζύγου της; Ήταν αυτό μαγγανεία; Πολλοί άνθρωποι στη μεσαιω­νική κοινωνία απαντούσαν καταφατικά.

Πολλές από τις πληροφορίες μας για τη μαγγανεία προέρχο­νταν από τα πρακτικά των δικαστηρίων: για παράδειγμα, από κά­ποιον δυσαρεστημένο χωρικό μαθαίνουμε ότι μια γριά γυναίκα που έμενε κοντά στο σπίτι του μάγεψε τις αγελάδες του ή τα παι­διά του. Η πιο συνηθισμένη κατηγορία ενάντια σ' αυτούς που οδη­γούνταν στο δικαστήριο για μαγεία ήταν ότι είχαν προκαλέσει σωματικές βλάβες ή ακόμα και το θάνατο άλλων. Σε κάποια μέρη, ιδιαίτερα στην Ιταλία, η ερωτική μαγεία ήταν επίσης πολύ συχνή αιτία δίωξης. Στα μάτια των θεολόγων και των δικηγόρων η ερωτι­κή μαγεία ισοδυναμούσε με μαγγανεία, ακόμα κι αν τη χρησιμοποι­ούσε μια γυναίκα για να ξανακερδίσει τη στοργή του άντρα της — ήταν ένα μέσο εξαναγκασμού της θέλησης και αυτό από μόνο του είναι κακό. Αλλού, κυρίως στη Σουηδία και στις περιοχές γύρω απ' αυτή, πολλοί άνθρωποι οδηγήθηκαν στο δικαστήριο με την κατη­γορία ότι είχαν προκαλέσει με μαγικό τρόπο καταιγίδες για να κα­ταστρέψουν τη σοδειά των γειτόνων τους. Ένα γερμανικό ξόρκι του δέκατου αιώνα διέταζε το διάβολο στο όνομα του Χριστού να μη βασανίζει τους ανθρώπους προκαλώντας "καταστροφικές βροχές, παγωνιά, καταιγίδες, ή με τις ψιθυριστές επικλήσεις των κακών μάγων". Οι άνθρωποι του Μεσαίωνα πίστευαν ότι η μαγγα­νεία είναι μια δύναμη της φύσης που εντοπίζεται σε μεμονωμέ­νους μεσολαβητές, οι οποίοι όμως συνδέονται με τις κοσμικές δυνάμεις. Σε μικρότερο βαθμό, και η κλοπή τιμωρούνταν μερικές φορές σαν πράξη μαγγανείας, με το σκεπτικό ότι ο κλέφτης είχε διαρρήξει ένα σπίτι ή είχε μετακινήσει ένα αντικείμενο με μαγικά μέσα.

Οι τεχνικές της μαγγανείας ήταν ουσιαστικά ίδιες μ' εκείνες της ιατρικής ή προστατευτικής μαγείας: δηλητήρια, ξόρκια και φυ­λαχτά με τις ιεροτελεστίες που τα συνοδεύουν. Η διαφορά ανά­μεσα στη θετική και την αρνητική μαγεία βρισκόταν στους σκο­πούς που εξυπηρετούσαν και όχι στη φιλοσοφία τους, Στις αρχές του δέκατου πέμπτου αιώνα μια γυναίκα από τη Σουηδία, που σύμφωνα με μαρτυρίες σκότωσε κάποιον άντρα δίνοντάς του ένα "δηλητηριασμένο" μήλο, δικάστηκε ως μάγισσα και όχι απλά ως δολοφόνος. Τα ερωτικά δηλητήρια περιλάμβαναν βότανα, στά­χτες και άλλες ουσίες. Όπως και η σύζυγος του Ηρακλή στο έργο του Σενέκα, οι γυναίκες που χρησιμοποιούσαν ερωτική μαγεία με­ρικές φορές μπέρδευαν θανατηφόρα δηλητήρια με αφροδισιακά. Μια γυναίκα στη Λουκέρνη, στα μέσα του δέκατου πέμπτου αιώνα οδηγήθηκε στο δικαστήριο για ένα τέτοιο λάθος και τιμωρήθηκε με εξορία από την πόλη. Μια άλλη γυναίκα ομολόγησε ότι είχε δώσει σ' έναν άντρα το έμμηνο αίμα της σαν ερωτικό φίλτρο, αλ­λά όταν αυτός πέθανε λίγο αργότερα, δεν παραδέχτηκε ότι η αι­τία ήταν τα μάγια της.

Τα ξόρκια που χρησιμοποιούνταν με κακή πρόθεση ήταν γνω­στά σαν "κατάρες". Σε πολλές περιπτώσεις επρόκειτο απλά για αντεστραμμένες ευλογίες ή επικλήσεις και είχαν την ίδια δομή μ' αυτά. Όπως μια ευλογία ή μια επίκληση, έτσι και μια κατάρα μπο­ρούσε ν' αναφέρεται στα γεγονότα της ιερής ιστορίας ή σε θρη­σκευτικούς θρύλους. Στο Ίνσμπρουκ, το 1485, μια Εβραία που είχε βαπτισθεί, κατηγορήθηκε ότι απάγγειλε ένα βλάσφημο ξόρκι για να προκαλέσει στο κεφάλι του εχθρού της δυνατό πόνο, σαν κι αυτόν που ένιωθε στο σώμα της η Παναγία όταν γεννούσε το Χρι­στό. Πιο ενδεικτικό είναι ένα γνωστό ξόρκι για ερωτική μαγεία: "Ας μ' αγαπήσει ο Ν. όσο αγάπησε η Παναγία τον Υιό της όταν τον γέννησε".

Επειδή αυτές οι κατάρες δίνονταν μυστικά και συχνά χωρίς να το ξέρει το θύμα, πολύ λίγες έχουν καταγραφεί στα πρακτικά των δικών. Ούτε τα δηλητήρια, βέβαια, αποτελούσαν αποδεικτικά στοιχεία για το δικαστήριο, για ευνόητους λόγους. Αυτά που έδει­χναν οι κατήγοροι στους δικαστές ήταν τα μαγικά φυλαχτά που είχαν τοποθετηθεί στα κατώφλια των σπιτιών τους για να τους κάνουν κακό. Συχνά αυτά τα φυλαχτά ήταν βλαβερές σκόνες, αν­θρώπινα περιττώματα, ξύλα από αγχόνες κι άλλα τέτοια υλικά.

Οι τελετές που χρησιμοποιούνταν για τη μαγγανεία συνήθως περιλάμβαναν συμπαθητική μαγεία. Έτσι, μια μάρτυρας σε κάποια δίκη στη Λουκέρνη, το 1486, είπε στο δικαστήριο ότι είδε δυο γειτόνισσές της να εκτελούν μια παράξενη τελετή σ' ένα πηγάδι: η μια λύγισε το σώμα της προς τα πίσω και τράβηξε νερό από το πηγάδι, τραβώντας το σκοινί πάνω από το κεφάλι της τρεις φο­ρές, και λίγο αργότερα άρχισε να πέφτει χαλάζι. Αν μια μάγισσα έκλεβε γάλα από τις αγελάδες, ίσως αυτό να γινόταν "αρμέγο­ντας" ένα μαχαίρι που είχε καρφώσει σ' έναν τοίχο. Οι μάγοι προκαλούσαν επίσης σωματικές βλάβες στα θύματά τους χρησιμο­ποιώντας την πιο γνωστή τεχνική της συμπαθητικής μαγείας, την εικονική μαγεία: όταν το είδωλο ενός προσώπου τρυπιέται με βε­λόνες ή κακοποιείται με άλλο τρόπο, ο συμβολικός αυτός βασανισμός του ειδώλου προκαλεί κακό στο θύμα. Έτσι, ένας μάγος στο Coventry του δέκατου τέταρτου αιώνα πειραματίστηκε με ένα κέ­ρινο ομοίωμα ενός γείτονά του. Όταν έμπηξε στο μέτωπο του ει­δώλου ένα σιδερένιο καρφί, ο γείτονάς του τρελάθηκε και άρχισε να ουρλιάζει από τον πόνο. Μετά από βδομάδες μαρτυρίου ο μά­γος έμπηξε το βελόνι στην καρδιά του ειδώλου και ο γείτονάς του πέθανε.

Οι μάγοι χρησιμοποιούσαν συχνά ιερά αντικείμενα και τελετές της Εκκλησίας για τις ανομίες τους. Καθώς αναζητούσαν υπερ­φυσικές δυνάμεις οπουδήποτε μπορούσαν να υπάρχουν, δεν δί­σταζαν να εκμεταλλεύονται τα ιερά πράγματα για τους δικούς τους σκοπούς. Ο φόβος τέτοιων ανοσιουργημάτων μπορούσε να εκδηλωθεί στην αντισημιτική προπαγάνδα. Μια επιδημία που ξέ­σπασε στην Ακουιτανία το 1321 έδωσε αφορμή να κυκλοφορήσει η φήμη ότι οι λεπροί και οι Εβραίοι είχαν δηλητηριάσει τα πηγάδια μ' ένα μαγικό μείγμα από αίμα, ούρα, φυτά και καθαγιασμένη όστια. Στα 1130, ο αρχιεπίσκοπος της Τριέρ έθεσε στους Εβραί­ους της περιφέρειάς του το δίλημμα να ασπαστούν το χριστιανι­σμό ή να εξοριστούν. Όταν λίγο αργότερα ο κληρικός πέθανε, οι Εβραίοι κατηγορήθηκαν ότι είχαν φτιάξει ένα κέρινο ομοίωμά του, το είχαν βαφτίσει και έπειτα το έβαλαν να λιώσει σιγά σιγά στη φωτιά προκαλώντας έτσι το θάνατο του θύματος. Το αυξημένο ενδιαφέρον των πιστών για τη Θεία Ευχαριστία στο δέκατο τρίτο και τους επόμενους αιώνες συνοδευόταν από τον έντονο φόβο μήπως χρησιμοποιηθεί η όστια σε επιχειρήσεις μαγγανείας. Κυ­κλοφορούσαν διάφορες ιστορίες για το πώς μπορεί μια γυναίκα να φιλήσει έναν άντρα, ενώ είχε στο στόμα της την όστια, για να μεγαλώσει την αγάπη του γι' αυτή. Σε μια περίπτωση που γνώρισε μεγάλη δημοσιότητα, μια γυναίκα που το έκανε αυτό δεν μπορού­σε στη συνέχεια να δει την όστια ακόμα κι όταν την ύψωνε ο ιερέ­ας πάνω από τα κεφάλια των πιστών στη διάρκεια της λειτουρ­γίας. Μόνο όταν άγγιξε το λείψανο ενός αγίου μπόρεσε να ανα­κτήσει τον έλεγχο των αισθήσεών της. Παρά το μυθικό, ή ακόμα και τον μακάβριο χαρακτήρα αυτών των ιστοριών, ο φόβος για τη χρήση ιερών πραγμάτων για ανίερους σκοπούς ήταν πέρα για πέ­ρα πραγματικός.

Τα χειρόγραφα που περιέχουν συνταγές για ιατρική μαγεία πε­ριλαμβάνουν κάποτε υλικό που ένας θεολόγος ή ένας δικαστής θα μπορούσε να θεωρήσει ότι εξυπηρετεί κακούς σκοπούς. Οι μέ­θοδοι που προτείνονται σ' αυτά τα χειρόγραφα δεν διαφέρουν ουσιαστικά από αυτές που υπονοούνται στα πρακτικά των δικα­στηρίων, αλλά επειδή παρουσιάζονται με περισσότερες λεπτομέ­ρειες μας βοηθούν να διακρίνουμε τις ομοιότητες αυτής της μα­γείας με τα βοτανικά παρασκευάσματα που χρησιμοποιούνταν για θεραπείες.

Τα χειρόγραφα δίνουν συνταγές αφροδισιακών, οι οποίες θα μπορούσαν να θεωρηθούν σαν μέσα ερωτικής μαγείας. Για να διε­γείρει κάποιος τη λαγνεία μιας γυναίκας — συμβουλεύει ένα χει­ρόγραφο — θα πρέπει να μουλιάσει μαλλί στο αίμα μιας νυχτερί­δας και να το βάλει κάτω από το κεφάλι της όταν αυτή κοιμάται. Οι όρχεις ενός αρσενικού ελαφιού ή ενός ταύρου και η ουρά μιας αλεπούς φέρνουν το ίδιο αποτέλεσμα. Αν μάλιστα για τον ίδιο σκοπό τοποθετήσει κάποιος αβγά μυρμηγκιών στο λουτρό της γυναίκας, η ερωτική της επιθυμία θα είναι τόσο έντονη, ώστε να ζητά οπωσδήποτε ικανοποίηση. Ακόμα πιο ύποπτη είναι η συμ­βουλή που δίνει ένας συγγραφέας ότι, αν γράψει κάποιος τον τύ­πο "pax + pix + abyra + syth + samasic" σ' ένα ραβδί από ξύλο φουντουκιάς, χτυπήσει μ' αυτό μια γυναίκα στο κεφάλι τρεις φο­ρές και στη συνέχεια τη φιλήσει, θα είναι σίγουρος για την αγάπη της. Μια γυναίκα, απ' την άλλη μεριά, μπορεί να ξυπνήσει την αγάπη του άντρα της ανακατεύοντας ένα βότανο με γεωσκώληκες και βάζοντάς το στο φαγητό του.

Τα βότανα εξυπηρετούν επίσης κι άλλες μορφές μαγγανείας. Αν ένα νεράγκαθο μαζί μ' ένα δόντι, κοπανισμένα και τα δυο σε σκόνη, προστεθούν στο φαγητό ή στο ποτό κάποιων θα τους κά­νουν να μαλώνουν αδιάκοπα μεταξύ τους και μόνο αν πιουν το χυμό ενός άλλου βοτάνου θα λυθούν τα μάγια. Υπάρχουν πολλά είδη μαγικών φίλτρων που μπορούν να ελαττώσουν την ερωτική επιθυμία ενός άντρα ή και να τον κάνουν ανίκανο. Τέτοια αποτε­λέσματα έχει η κατανάλωση ανθών ιτιάς ή λεύκας, "όπως αποδει­κνύεται από μακροχρόνια εμπειρία". Μπορεί κάποιος να καταστεί ανίκανος, αν από απροσεξία του πιει σαράντα μυρμήγκια βρασμέ­να σε χυμό νάρκισσου. Η πιο εξωφρενική ίσως απ' όλες τις δοξα­σίες είναι εκείνη που υποστηρίζει ότι η φασκομηλιά, αν αφεθεί να μαραθεί δίπλα σε κοπριά, θα κάνει να γεννηθεί ένα πουλί με ουρά ερπετού. Στην επαφή με το αίμα αυτού του πουλιού οι άνθρωποι μπορούν να χάσουν τις αισθήσεις τους για δεκαπέντε μέρες, ενώ αν η ουρά καεί και οι στάχτες της ριχτούν ξανά στη φωτιά, θα ξε­σπάσει αμέσως φοβερό μπουμπουνητό.

Είναι ευνόητο ότι όλες αυτές οι οδηγίες δεν δίνονται με την ίδια σοβαρότητα. Κι όμως, οι άνθρωποι του Μεσαίωνα πίστευαν στ' αλήθεια ότι η αντρική ανικανότητα μπορεί να οφείλεται σε μάγια. Για παράδειγμα, στην περίπτωση του βασιλιά Λόθαρ Β', ο οποίος δεν μπορούσε να ολοκληρώσει το γάμο του επειδή του είχαν κάνει μάγια, ο αρχιεπίσκοπος της Rheims, Hincmar (806 882) κλήθηκε ν' αποφασίσει αν η ανικανότητα του βασιλιά ήταν επαρκής λόγος για να διαλύσει το γάμο του και να παντρευτεί μιαν άλλη γυναίκα. Το ζήτημα αυτό προέκυψε και αργότερα, κατά τον ενδέκατο και δωδέ­κατο αιώνα, απασχολώντας το ενδιαφέρον πολλών εκκλησιαστι­κών νομοθετών και άλλων ανθρώπων της Εκκλησίας. Αποφασίστηκε τελικά ότι ένα ζευγάρι επιτρεπόταν να χωρίσει, αν όλες οι άλλες θεραπείες είχαν αποτύχει, και ένας δεύτερος γάμος ήταν θεμιτός αν η αιτία της πρώτης αποτυχίας ήταν ξεκάθαρα μαγική. Με λίγα λόγια, η μαγγανεία ήταν πραγματικά σοβαρή υπόθεση.

Όπως και στην ιατρική μαγεία έτσι και στη μαγγανεία, η δύναμη των βοτάνων μπορεί να επαυξηθεί αν συνδέεται με ξόρκια. Ένα τέ­τοιο ξόρκι του δέκατου τέταρτου αιώνα απευθύνεται σ' ένα φυτό:

Στο όνομα του Χριστού, αμήν. Σε εξορκίζω, ω βότανο, να μπορέσω να νικήσω με τη βοήθεια του Άρχοντα Πέτρου ... με τη βοήθεια του ουρανού και των άστρων... και ας γίνει να νικήσεις εσύ όλους τους εχθρούς μου, ποντίφικες και ιερείς και όλους τους λαϊκούς και όλες τις γυναίκες κι όλους τους δικηγόρους που μηχανεύονται πράγματα εναντίον μου...

Εφόσον οι ίδιες βασικές τεχνικές χρησιμοποιούνταν τόσο στη θε­τική όσο και στην αρνητική μαγεία, δεν πρέπει να εκπλήσσει το γεγονός ότι αυτές οι τεχνικές μπορούσαν επίσης να χρησιμεύ­σουν για προστασία από τη μαγγανεία ή σαν αντίδοτο για να λυ­θεί μια κατάρα. Ένα ξόρκι από το 1475 προορίζεται, σύμφωνα με το συγγραφέα του, για χρήση ενάντια στις "κακές μάγισσες". Αν και στη μορφή μοιάζει με ξόρκι, χρησιμοποιείται σαν τάλισμαν: πρέπει κανείς να το γράψει και να το έχει πάντα μαζί του για προ­στασία "όταν κοιμάται, όταν είναι ξύπνιος, όταν πίνει και κυρίως όταν ονειρεύεται". Το ξόρκι έχει ως εξής:

Στο όνομα του Πατρός, κ.τ.λ. Με τη δύναμη του Κυρίου, ας είναι το σημείο του σταυρού + και η αγάπη του Χριστού + ένα φάρμακο για μένα. Ας είναι οι πέντε πληγές του Κυρίου το γιατρικό μου +. Ας με βοηθήσει και ας με υπερασπίσει η Παρθένος Μαρία από κάθε κακόβουλο δαίμονα και από κάθε μοχθηρό πνεύμα, αμήν. + Α + Γ + Λ + Α + τετραγράμματον + Άλφα + Ο...

Ο γιατρός Άρνολντ του Βιλανόβα έγραψε μια πραγματεία Περί Γη­τεμάτων γύρω στα 1300, όπου έδινε αρκετές θεραπείες για την αντρική ανικανότητα που είχε προκληθεί με μαγικό τρόπο. Σε ορι σμένες περιπτώσεις, αναφέρει, οι άντρες που δεν είναι σε θέση να έχουν σεξουαλική επαφή με τη γυναίκα τους μπορούν να θεραπευ­τούν με ανθρώπινα μέσα. Σε άλλες περιπτώσεις απαιτείται η βοή­θεια του Θεού. Μερικές φορές το γήτεμα γίνεται με τη χρήση κάποι­ου αντικειμένου που μπορεί να βρεθεί και να απομακρυνθεί, οπότε τα μάγια λύνονται. Για τον ίδιο σκοπό χρησιμοποιούνται και άλλα φυσικά μέσα: η απολύμανση του υπνοδωματίου με τη χολή ενός ψα­ριού (παράβολε Τομπίας 6, 16-17 και 8,4, στα αποκρυφιστικά κείμενα της Παλαιάς Διαθήκης) καθώς επίσης και το βάψιμο ή το ράντισμα των τοίχων με το αίμα ενός μαύρου σκύλου μπορούν να λύσουν τα μάγια. Για δυσκολότερες περιπτώσεις ο Άρνολντ δίνει ένα περίπλο­κο εξορκισμό στον οποίο οι πρώτοι στίχοι από το Ευαγγέλιο του Ιω­άννη γράφονται σ' ένα χαρτί και βυθίζονται σ' ένα υγρό, το οποίο πί­νει το ενδιαφερόμενο ζευγάρι. Φύλλα, άνθη και φρούτα τοποθετού­νται πάνω σε αναμμένα κάρβουνα για να διώξουν μακριά τους κα­κούς δαίμονες. Το συμπέρασμα που βγαίνει εδώ είναι ότι αυτή η μα­γεία μπορεί να είναι είτε φυσική είτε δαιμονική: στην πρώτη περί­πτωση είναι αρκετό να αποκρούσει κανείς το γήτεμα με άλλα φυσι­κά μάγια, ενώ στη δεύτερη θα πρέπει να καταφύγει στον εξορκισμό.

Διαβάστε περισσότερα

Φυλαχτά και Τάλισμαν

 

Τα βότανα, οι θεραπευτικές ουσίες που προέρχονταν από ζώα, και τα ξόρκια χρησιμοποιούνταν κυρίως για να θεραπεύσουν αρ­ρώστιες που είχαν ήδη εκδηλωθεί. Τα φυλαχτά, απ' την άλλη με­ριά, είχαν προληπτική δράση. Αντίθετα προς τις άλλες μορφές μαγείας που αναφέραμε, τα φυλαχτά ενεργούσαν πιο πολύ στο ψυχολογικό, παρά στο σωματικό επίπεδο: προστάτευαν την πνευματική υγεία περισσότερο από τη σωματική. Μπορούσαν, βέ­βαια, να απομακρύνουν μια αρρώστια, αλλά πιο συχνά προφυλασσαν τους κατόχους τους από τις επιθέσεις ορατών ή αόρατων εχθρών. Ενώ τα βότανα και τ' άλλα φάρμακα ζωικής προέλευσης συνήθως καταπίνονταν ή απλώνονταν απευθείας πάνω στο σώμα και αναλώνονταν με τη χρήση χάνοντας τη δύναμή τους, τα φυ­λαχτά δρούσαν απλά, όντας κοντά σ' αυτόν που προφύλασσαν, και άντεχαν σε παρατεταμένη χρήση.

Παρ' όλα αυτά, η χρήση των φυλαχτών αντιπροσωπεύει ου­σιαστικά μια παραλλαγή των άλλων μορφών μαγείας που είδαμε παραπάνω. Αυτό φαίνεται ξεκάθαρα από τη φύση των υλικών που χρησιμοποιούνται σαν φυλαχτά. Τα περισσότερα ανήκουν σε δυο κατηγορίες: α) φυτά και β) μέρη από σώματα ζώων. Πρό­κειται για υλικά που έχουμε συναντήσει, μόνο που εδώ χρησιμο­ποιούνται διαφορετικά και με τρόπο που δείχνει ότι οι απόκρυ­φες δυνάμεις, σύμφωνα με τη μεσαιωνική αντίληψη, βρίσκονταν μέσα σ' αυτά τ' αντικείμενα. Αν κάποιος έδενε στο αριστερό του χέρι ένα λαγοπόδαρο, μπορούσε να πάει οπουδήποτε χωρίς να διατρέξει κανένα κίνδυνο. Το δεξί πόδι ενός λαγού ή η καρδιά ενός σκύλου μπορούν να κάνουν τα σκυλιά να σταματήσουν το γάβγισμα. Αν κάποιος έχει μαζί του μερικά κλαδάκια δεντρολίβα­νου τον προστατεύουν από τα κακά πνεύματα, ενώ αν τ' αφήσει στην πόρτα του σπιτιού του κρατούν μακριά τα δηλητηριώδη φί­δια. Ένα κουτάλι φτιαγμένο από ξύλο του ίδιου φυτού μπορεί να εξουδετερώσει τη δραστικότητα ενός δηλητηρίου. Κρατώντας κάποιος στην παλάμη του πέντε φύλλα τσουκνίδας μπορεί να αντιμετωπίσει κάθε φόβο και φαντασίωση. Τα ηλιοτρόπια που μαζεύονται στην εποχή του αστερισμού της Παρθένου και τυλί­γονται σε φύλλα δάφνης μαζί με το δόντι ενός λύκου, μπορούν να προστατεύσουν τον κάτοχό τους εμποδίζοντας τους άλλους ανθρώπους να διαδίδουν κακές φήμες και κουτσομπολιά ενα­ντίον του. Αν σε μια δίκη κάποιος φέρει μαζί του ένα κλαδάκι γκι, ο κατηγορούμενος γλιτώνει την καταδίκη. Αν κάποιος μαζέ­ψει στον αστερισμό της Παρθένου διάφορα βότανα λέγοντας τρεις φορές το Πάτερ Ημών και το Άβε Μαρία, και τα έχει πά­ντοτε μαζί του, δεν κινδυνεύει να κατηγορηθεί από κανέναν, κι αν αυτό συμβεί, μπορεί να ανατρέψει την κατηγορία. Αν τοποθε­τηθεί ηλιοτρόπιο στην είσοδο μιας εκκλησίας όπου βρίσκονται μοιχαλίδες, αυτές δε θα μπορούν να εγκαταλείψουν το ναό, αν δεν αφαιρεθεί από την είσοδο το φυτό... Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε αμέτρητες συνταγές αυτού του είδους.

Ακόμα και ο τρόπος, ή ο σκοπός της χρήσης των φυλαχτών δεν διαφέρει απόλυτα από άλλες μαγικές ουσίες. Για παράδειγμα, οι αλοιφές, όπως και τα φυλαχτά, μπορούν να χρησιμεύσουν για προστασία: αν κάποιος αλειφτεί με το αίμα λιονταριού, μπορεί να προστατευτεί απ' όλα τ' άλλα θηρία, ενώ αν απλώσει πάνω του λί­πος του ίδιου ζώου δεν θα κινδυνεύει από δάγκωμα φιδιού. Όταν τα βότανα κρεμιούνται ή δένονται στο σώμα, λειτουργούν όπως και τα φυλαχτά. Μάλιστα, η διάκριση δεν υφίσταται καθόλου σε μια συνταγή για όσους έχουν καταληφθεί από δαιμόνια. Αναλύο­ντας τις ιδιότητες ενός φυτού που αναφέρεται με διάφορα ονό­ματα — ανάμεσα σ' αυτά και σαν "το βοτάνι το Σολομώντα" — ο συγγραφέας ενός βοτανολογίου λέει ότι ο Άγιος Αυγουστίνος πληροφορήθηκε την ιδιότητα του φυτού να διώχνει τα κακά πνεύ­ματα από κάποιον ανώνυμο φιλόσοφο. Είχε την ευκαιρία να χρη­σιμοποιήσει αυτή τη γνώση, όταν μια θεοσεβούμενη γυναίκα από αριστοκρατική οικογένεια του εμπιστεύτηκε ότι η κόρη της και ο γιος της βασανίζονταν από δαίμονες. Ο άγιος της έδωσε τη συμ­βουλή να πάρει αυτό το βότανο και να το κρεμάσει στο λαιμό των παιδιών της. Η γυναίκα ακολούθησε τις οδηγίες του και τ' αποτε­λέσματα ήταν θετικά. Η θεραπεία είναι ακόμα πιο θεαματική στην εικόνα που συνοδεύει τη συνταγή, η οποία παρουσιάζει το βότανο — σε μεγέθυνση για να είναι εύκολα αναγνωρίσιμο — μπροστά στους δαιμονισμένους νέους, που βρίσκονται τόσο πο­λύ εκτός εαυτού, ώστε πρέπει να τους συγκρατούν οι συνοδοί τους. Το βοτάνι, όμως, κάνει τη δουλειά του και οι δαίμονες βγαί­νουν από το στόμα των θυμάτων τους και πετούν μακριά.

Μολονότι τα τάλισμαν χρησιμοποιούνται με τον ίδιο περίπου τρόπο και για ανάλογους σκοπούς με τα φυλαχτά, οι ιστορικοί τα κατατάσσουν σε ιδιαίτερη κατηγορία. Χαρακτηριστικό γνώρισμα των τάλισμαν είναι ότι, σ' αντίθεση με τα φυλαχτά, φέρουν επι­γραφές λέξεων ή γραμμάτων. Η δύναμη αυτών των επιγραφών εί­ναι τόσο μεγάλη όσο κι εκείνη των φυτών ή των ζώων. Πολλά μέ­λη της μεσαιωνικής κοινωνίας — ανάμεσα τους και ο Μπέρναρντ Γκόρντον (πέθανε γύρω στα 1320), αυθεντία στο χώρο της ιατρι­κής — πίστευαν ότι μπορεί κανείς να αποφύγει τις κρίσεις επιλη­ψίας, αν έχει μαζί του ένα κομμάτι περγαμηνής πάνω στο οποίο υπάρχουν γραμμένα τα ονόματα των μάγων της βιβλικής εποχής. Σ' ένα χειρόγραφο συναντούμε σειρές γραμμάτων για τάλισμαν που φέρουν θαυμαστά αποτελέσματα: μια σειρά γραμμάτων σε λουρίδα περγαμηνής που κρύβει κάποιος στο δεξί του παπούτσι, μπορεί να κάνει τους εχθρούς του να σωπάσουν. Μια άλλη μπο­ρεί να φέρει στον κάτοχό της οφέλη από πιθανούς ευεργέτες, αν την κρατήσει στο αριστερό του χέρι. Ένα άλλο χειρόγραφο ανα­φέρει μια σειρά προσωνυμιών του Θεού που, αντιγραμμένες σε φύλλο περγαμηνής το οποίο φέρει κανείς μαζί του, προστατεύ­ουν από τη φωτιά, το νερό, τα όπλα και τα δηλητήρια. Αν πάλι κά­τοχος του παραπάνω τάλισμαν είναι μια έγκυος γυναίκα, αυτή δεν κινδυνεύει να πεθάνει στη γέννα. Στη συνέχεια, όμως, ο συγγρα­φέας επισημαίνει έναν όρο: "όποιος έχει μαζί του μια τέτοια σειρά θεϊκών ονομάτων και τα κοιτάζει κάθε μέρα, δε θα πεθάνει από σπαθί, φωτιά, νερό και δε θα πληγωθεί στη μάχη".

Ίσως η πιο γνωστή επιγραφή που χρησιμοποιήθηκε σε τάλισμαν είναι το μαγικό τετράγωνο με τον τύπο SATOR AREPO:

Η επιγραφή δεν έχει κανένα λογικό νόημα. Το ενδιαφέρον σ' αυτή έγκειται στο ότι το τετράγωνο μπορεί να διαβαστεί το ίδιο με τέσσε­ρις διαφορετικούς τρόπους: από πάνω προς τα κάτω και αντίστρο­φα ή από τ' αριστερά προς τα δεξιά, ή από τα δεξιά προς τ' αριστε­ρά και ανάποδα. Ένα ακόμα πιο ενδεικτικό παράδειγμα, αν και η προέλευση του τετραγώνου είναι αμφιλεγόμενη, είναι μια επιγραφή της εισαγωγής του Πάτερ Ημών στα λατινικά, σε σχήμα σταυρού και με ένα διπλό "Α" και "Ο" που συμβολίζει το Αλφα και το Ωμέγα από το στίχο της Αποκάλυψης (1, 8) "Εγώ ειμί το Α και το Ω".

Η παλαιότερη επιγραφή του μαγικού τετραγώνου βρέθηκε σ' ένα χριστιανικό σπίτι του πρώτου αιώνα στην Πομπηία. Στη μεσαιωνι­κή Ευρώπη εξυπηρετούσε διάφορους μαγικούς σκοπούς. Μπο­ρούσε να γραφεί πάνω σε ύφασμα και να τοποθετηθεί πάνω στο σώμα μιας εγκύου, στο σημείο της μήτρας, για να τη βοηθήσει στη γέννα, ενώ, αν το είχε κανείς μαζί του, μπορούσε να κερδίσει την εύνοια όποιου τύχαινε να συναντήσει.

Ποια ήταν άραγε η σχέση των φυλαχτών και των τάλισμαν με τα τελετουργικά αντικείμενα της Εκκλησίας; Η ερώτηση είναι αρ­κετά δύσκολη. Χωρίς αμφιβολία κάποια από τα αντικείμενα που τι­μούσαν ως ιερά και χρησιμοποιούσαν ή σύστηναν στο ποίμνιο τους οι κληρικοί θύμιζαν φυλαχτά. Πίστευαν ότι το κερί που έχει ευλογηθεί στη γιορτή του Εξαγνισμού μπορεί να προστατέψει από τους κεραυνούς. Το χτύπημα των καμπάνων της εκκλησίας προστατεύει την ενορία από τις καταιγίδες. To Salernitan Regimen, μια γνωστή συλλογή κειμένων για ιατρικά θέματα, συνιστούσε το "Agnus Dei" (ένα κέρινο ομοίωμα προβάτου που είχε ευλογήσει ο πάπας) σαν προστασία από τις κακοδαιμονίες, ακόμα και τα θανατηφόρα αστροπελέκια. Μεγάλα φύλλα περγαμηνής ή χαρτιού, που περιείχαν προσευχές και ήταν τυλιγμένα σε ρολά θεωρούνταν ότι προστατεύουν τους κατόχους τους από ξαφνικό θάνατο, τραυματισμό από όπλα, συκοφαντίες ψευδομαρτύρων, κακά πνεύματα, συμφορές, αρρώστιες, κίνδυνο στη γέννα κι άλ­λες καταστάσεις.

Εκτός αυτών, και τα λείψανα των αγίων χρησίμευαν μερικές φο­ρές σαν φυλαχτά. Όταν ο κόμης Ρούντολφ του Pfullendorf γύρισε από τους Αγίους Τόπους με τα λείψανα των πατριαρχών της Εκκλη­σίας, αυτά έφεραν ειρήνη, γονιμότητα και καλό καιρό όπου κι αν τα πήγε. Αν κάποιος έπαιρνε ένα κερί από τον τάφο του Αγίου Μαρτί­νου της Τουρς και το τοποθετούσε στην κορυφή ενός δέντρου μπο­ρούσε να προφυλάξει τα αμπέλια της γύρω περιοχής από το χαλάζι. Λείψανα αγίων που μεταφέρονταν στο πεδίο της μάχης μπορούσαν να σιγουρέψουν τη νίκη κατά του εχθρού. Παρ' όλα αυτά, είναι πα­ρακινδυνευμένο να απομονώνουμε αυτά τα στοιχεία από το γενικό πλαίσιο της λατρείας των αγίων. Τα άγια πρόσωπα λειτουργούσαν ίσως πάνω στη γη μέσω των φυσικών τους υπολειμμάτων, όμως οι πιστοί ήξεραν ότι οι ψυχές τους βρίσκονταν στον ουρανό και μεσο­λαβούσαν για χάρη των ανθρώπων στο Θεό.

Διάφοροι θρύλοι που εξιστορούν τα έργα των αγίων πάνω στη γη μνημονεύονταν σε κηρύγματα. Κάθε άγιος είχε για το μεσαιω­νικό άνθρωπο τη δική του προσωπικότητα, ιδιαίτερες επιθυμίες, και την ικανότητα να τιμωρεί εκείνους που τον προσέλαβαν. Επο­μένως, θα ήταν παραπλανητικό να υποθέσουμε ότι η δύναμη των λειψάνων θεωρούνταν εγγενής και δε σχετιζόταν άμεσα με την πνευματική τους παρουσία. Ο μεσαιωνικός άνθρωπος είχε πολύ έντονη την αίσθηση ότι οι άγιοι ήταν πραγματικά πρόσωπα. Οι πατέρες της Εκκλησίας ενέπνεαν δέος και λειτουργούσαν σαν παραδείγματα προς μίμηση. Ίσως σε κάποιες περιπτώσεις τα λεί­ψανα πήραν τη θέση των μαγικών φυλαχτών, αλλά τα στοιχεία που έχουμε δεν είναι αρκετά. Ο κίνδυνος για τους ιστορικούς έγκειται στην τάση που έχουν να απογυμνώνουν τα διάφορα στοιχεία από το θρησκευτικό τους νόημα με μια αφαιρετική διαδι­κασία και στη συνέχεια, να θεωρούν αυτό που μένει σαν την ουσία της λαϊκής ευλάβειας.

Παρόμοια προβλήματα αντιμετωπίζουμε και στην περίπτωση της λαϊκής λατρείας της Θείας Ευχαριστίας. Το δωδέκατο και δέ­κατο τρίτο αιώνα οι πιστοί έδειχναν ολοένα και μεγαλύτερη ευλάβεια στην τελετή της Θείας Ευχαριστίας. Ήταν η εποχή που ανα­θεωρήθηκε το δόγμα της μετουσίωσης: οι θεολόγοι που δεν ήταν πλέον ικανοποιημένοι με την ασαφή θέση ότι ο Χριστός ήταν κα­τά κάποιον τρόπο παρών στην καθαγιασμένη όστια, πρότειναν τώρα μια άλλη ερμηνεία σύμφωνα με την οποία, κάθε φορά που ο ιερέας πρόφερε τα λόγια του αγιασμού, η "ουσία" του Χριστού αντικαθιστούσε αυτή του ψωμιού. Οι αφοσιωμένοι πιστοί, ενθαρρυμένοι από αυτό το δόγμα, ζητούσαν να δουν τη θαυματουργά μετουσιωμένη όστια κι έτσι επικράτησε το έθιμο να τη σηκώνει ο ιερέας πάνω από το κεφάλι του μετά τον αγιασμό, έτσι ώστε να τη βλέπουν οι άνθρωποι που παρακολουθούσαν τη λειτουργία. Πολύ γρήγορα διαδόθηκε η πίστη ότι όσοι έβλεπαν την καθαγια­σμένη όστια στη διάρκεια της λειτουργίας, θα ήταν ασφαλείς για το υπόλοιπο της ημέρας. Στη γιορτή του Σώματος του Χριστού [Corpus Christi] η όστια μεταφερόταν έξω από την πόλη, στα χω­ράφια, για να εξασφαλιστεί πλούσια σοδειά. Λέγεται μάλιστα ότι ο απλός λαός άλλαξε το έθιμο κλέβοντας ή αποκτώντας με άλλο τρόπο κομμάτια όστιας για να προστατευτεί από πνιγμό ή τραυ­ματισμό, για να γιατρέψει αρρώστιες, να εμποδίσει καταιγίδες, να κερδίσει πλούτη. Μερικές φορές έγραφαν πάνω στην όστια στί­χους από τη Βίβλο ή μαγικά ξόρκια, για να ενισχύσουν τη δύναμή της. Από ένα κείμενο μαθαίνουμε ότι κάποιοι χωρικοί χρησιμοποι­ούσαν τη Θεία Ευχαριστία για να προστατέψουν τα ζώα τους: μια καλόγρια του δωδέκατου αιώνα γράφει ότι ο Χριστός παρουσιά­στηκε μπροστά της σ' ένα όνειρο και παραπονέθηκε: "Με μετα­μόρφωσαν σε χοιροβοσκό κι έκρυψαν το σώμα μου στο στάβλο για να μην πεθάνουν τα κοπάδια τους από το λοιμό".

Με λίγα λόγια, η Θεία Ευχαριστία, όπως και τα λείψανα των αγίων, λειτούργησε σ' αυτό το πλαίσιο σαν μαγικό φυλαχτό.

Ίσως μάλιστα αυτή η μορφή "κατάχρησης" στοιχείων της χρι­στιανικής τελετουργίας ήταν ευκολότερη, αφού η σχέση ανάμε­σα στην καθαγιασμένη όστια και την ιστορική ζωή του Χριστού ήταν λιγότερο φανερή. Έτσι, ήταν πιο εύκολο για τους ανθρώ­πους του Μεσαίωνα να πιστέψουν ότι είχε εγγενείς δυνάμεις. Το δέκατο πέμπτο αιώνα οι μεταρρυθμιστές διαμαρτύρονταν ότι εκείνοι που λάτρευαν την καθαγιασμένη όστια έδειχναν πολύ λι­γότερο ενδιαφέρον να την μεταλάβουν. Μολονότι η διαφωνία των μεταρρυθμιστών δεν ισοδυναμεί με κατηγορία για χρήση μα­γείας, είναι μια εύλογη αντιπαράθεση που βασίζεται στην παρα­τήρηση ότι οι άνθρωποι δεν αντιλαμβάνονταν το αληθινό νόημα της Θείας Ευχαριστίας.

Όσοι επισήμαιναν αυτές τις παραποιήσεις και διαμαρτύρονταν εναντίον τους δεν τις ονόμαζαν μαγεία αλλά προκατάληψη, όρος που σ' αυτό το πλαίσιο έχει την έννοια της ακατάλληλης χρήσης ενός ιερού αντικειμένου. Συνεπώς οι ορισμοί που έδιναν στη μα­γεία οι διανοούμενοι της εποχής δείχνουν ότι αγνοούσαν ή παρέ­βλεπαν τις ομοιότητες που υπάρχουν ανάμεσα σ' αυτό που αποκαλούσαν μαγεία και αυτό που ονόμαζαν προκατάληψη. Πολύ σπάνια θα μπορούσαν να υποστηρίξουν ότι η ανάρμοστη χρήση των λειψάνων ή της Θείας Ευχαριστίας ήταν παράδειγμα δαιμονι­κής μαγείας. Μπορεί οι δαίμονες να έσπρωχναν τους ανθρώπους σε τέτοιου είδους ασέβειες, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι οι άνθρω­ποι επικαλούνταν τους δαίμονες. Ούτε πάλι θεωρούσαν φυσική μαγεία την περίπτωση όπου οι άνθρωποι απέδιδαν τις δυνάμεις που χρησιμοποιούσαν στο Θεό ή στους αγίους. Για τους θεολό­γους και τους ιεροκήρυκες τα λείψανα και οι όστιες δεν ήταν φυ­σικοί φορείς απόκρυφων δυνάμεων — δεν έμοιαζαν με τα κλαδάκια του δεντρολίβανου ή τα όργανα του σώματος των όρνιων.

Αυτές οι διακρίσεις συνδέονται με τις ευαισθησίες των απλών ανθρώπων. Δεν ήταν μόνο οι θεολόγοι που αναγνώριζαν τους αγίους σαν ξεχωριστές προσωπικότητες ή που ήξεραν ότι ο Χρι­στός που είχε πάρει τη μορφή της όστιας ήταν ο ίδιος με το Χρι­στό που θα ερχόταν κάποια μέρα σαν κριτής. Παρ' όλα αυτά, για πολλούς ανθρώπους οι πρακτικές συνέπειες αυτής της θεολο­γίας δεν ήταν, όπως φαίνεται, και τόσο απλές. Όποιο κι αν ήταν το θρησκευτικό νόημα αυτών των ιερών αντικειμένων, αποτελού­σαν άμεσες πηγές λανθάνουσας δύναμης. Στην ερώτηση αν η όστια που έκρυβε στο στάβλο του ήταν παρόμοια με το βοτάνι που προστάτευε τ' άλογά του, ένας χωρικός θα απαντούσε ότι ασφαλώς δεν ήταν: η όστια είχε πολύ περισσότερη δύναμη και γι' αυτό ακριβώς τη χρησιμοποιούσε. Στην ουσία, όμως, χρησιμοποι­ούσε την όστια σαν φυλαχτό. Η θεωρητική διαφορά της φύσης των αντικειμένων επισκιαζόταν από τη λειτουργική ομοιότητα του τρόπου που τα χρησιμοποιούσε.

Διαβάστε περισσότερα

Το βιβλικό ζευγάρι που πέθανε επειδή δεν έδωσε αρκετά χρήματα

Ο Ανανίας και η Σαπφείρα οδηγήθηκαν σε θάνατο επειδή δεν έδωσαν τη σωστή ποσότητα χρημάτων στην Εκκλησία. Το περιστατικό περιγράφεται στην Καινή Διαθήκη, στις Πράξεις των Αποστολών (5:1–11). Το ζευγάρι πούλησε ένα κτήμα προκειμένου να προσφέρει τα χρήματα στους Αποστόλους. Ωστόσο, αντί να δώσουν το συμφωνηθέν ποσό, επιχείρησαν να κρατήσουν ένα μέρος του κέρδους για τον εαυτό τους. Το αποτέλεσμα ήταν να χάσουν τη ζωή τους και οι δύο.

Αρκετοί σχολιαστές της Βίβλου, συχνά περιγράφουν τη συγκεκριμένη ιστορία σαν μια εκ των λιγότερων ενθαρρυντικών της Καινής Διαθήκης, καθώς το συγκεκριμένο έργο υποτίθεται πως προκρίνει τη συγχώρεση και τη μετάβαση από ένα θεό-τιμωρό σε ένα θεό που δείχνει έλεος και δίνει συγχώρεση στους αμαρτωλούς.

Ο δεύτερος θάνατος

Λίγοι είναι αυτοί που δεν γνωρίζουν την ιστορία του Λαζάρου, του φίλου του Ιησού που αναστήθηκε. Ωστόσο, λιγότεροι γνωρίζουν ότι η Βίβλος διδάσκει πως οι αμαρτωλοί είναι προορισμένοι να πεθάνουν δύο φορές!

Στην Αποκάλυψη (21:8), ο Ιωάννης γράφει ότι οι άνθρωποι θα πεθάνουν δύο φορές, αλλά όχι με τον τρόπο που αυτό συνέβη στο Λάζαρο. Αντίθετα, δηλώνεται ότι ο δεύτερος θάνατος ακολουθεί το φυσικό θάνατο των αμαρτωλών και πρόκειται για μια θανάτωση της ψυχής μετά την κρίση του θεού.

«Τοῖς δὲ δειλοῖς καὶ ἀπίστοις καὶ ἐβδελυγμένοις καὶ φονεῦσι καὶ πόρνοις καὶ φαρμακοῖς καὶ εἰδωλολάτραις καὶ πᾶσι τοῖς ψευδέσι τὸ μέρος αὐτῶν ἐν τῇ λίμνῃ τῇ καιομένῃ ἐν πυρὶ καὶ θείῳ, ὅ ἐστιν ὁ θάνατος ὁ δεύτερος», σημειώνεται.

Επιπλέον, στο δεύτερο θάνατο ακόμη και ο θάνατος και ο Άδης ρίχνονται στη λίμνη της φωτιάς, κάτι πολύ χειρότερο και από την Κόλαση. Αυτό περιγράφει σε άλλο σημείο της Αποκάλυψης (20:14–15):

«Καὶ ὁ θάνατος καὶ ὁ ᾅδης ἐβλήθησαν εἰς τὴν λίμνην τοῦ πυρός· οὗτος ὁ θάνατος ὁ δεύτερός ἐστιν. καὶ εἴ τις οὐχ εὑρέθη ἐν τῇ βίβλῳ τῆς ζωῆς γεγραμμένος, ἐβλήθη εἰς τὴν λίμνην τοῦ πυρός».

Διαβάστε περισσότερα

Τι κρύβεται πίσω από φαντάσματα, δαίμονες και εξωγήινους – σύμφωνα με ερευνητές ύπνου

Εάν πιστεύετε στο παραφυσικό, ίσως να μην εκπλαγείτε αν ακούσετε ιστορίες με νεκρούς αγαπημένους που εμφανίζονται κατά τη διάρκεια της νύχτας, τεράστιες εκρήξεις που ακούγονται ακριβώς τη στιγμή που κάποιος παρασύρεται χωρίς προφανή αιτία και άλλα περίεργα περιστατικά. Τι γίνεται όμως αν δεν το κάνετε;

Το ενδιαφέρον μου για το παραφυσικό ξεκίνησε με μια συζήτηση του καφέ με έναν συνάδελφο, τον Chris French, ο οποίος ερευνά αναφορές παραφυσικών εμπειριών. Μου είπε ιστορίες αμέτρητων ανθρώπων που είχαν αφηγηθεί τέτοια γεγονότα. Αυτές οι εμπειρίες έτειναν να ξεκινούν ενώ ξαπλώνετε στο κρεβάτι. Τότε συνέβαινε κάτι ασυνήθιστο – ίσως εμφανιζόταν ένας δαίμονας ή ο χώρος θα γινόταν παράξενος ή θα υπήρχε μια αισθητή παρουσία. Το άτομο που έχει αυτή την εμπειρία μπορεί επίσης να αναφέρει ότι είναι κολλημένο στο στρώμα του, στριμωγμένο στο κρεβάτι, χωρίς να μπορεί να κινηθεί εντελώς.

Δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι οι άνθρωποι που βιώνουν τέτοια πράγματα μπορεί να τα ερμηνεύσουν ως παραφυσικά. Αλλά ορισμένα φαινόμενα όπως η υπνική παράλυση παρέχουν μια εναλλακτική λύση σε παραφυσικές εξηγήσεις για τέτοια περιστατικά. Εξ ου και το ενδιαφέρον μου για το θέμα, ως ερευνητής ύπνου.

Παράλυση ύπνου

Όταν κοιμόμαστε, περνάμε από διάφορα στάδια. Ξεκινάμε τη νύχτα σε ύπνο χωρίς γρήγορη κίνηση των ματιών (NREM) – ο οποίος βαθμιαία γίνεται βαθύτερος. Στη συνέχεια, γυρνάμε πίσω μέχρι να φτάσουμε στον ύπνο ταχείας κίνησης των ματιών (REM). Κατά τη διάρκεια του ύπνου REM είναι πιο πιθανό να έχουμε ζωντανά όνειρα. Σε αυτό το στάδιο είμαστε επίσης παράλυτοι, ίσως ως μηχανισμός ασφαλείας για να μας σταματήσει να κάνουμε τα όνειρά μας ώστε να μην καταλήξουμε να επιχειρήσουμε να πετάξουμε.

Αλλά κατά τη διάρκεια της υπνικής παράλυσης, τα χαρακτηριστικά του ύπνου REM συνεχίζονται και στην εγρήγορση. Εκείνοι που το βιώνουν θα αισθάνονται ξύπνιοι, αλλά μπορεί να βιώσουν ονειρικές παραισθήσεις και να δυσκολευτούν να κινηθούν. Αυτή η εμπειρία είναι αρκετά συνηθισμένη, και εμφανίζεται σε περίπου 8% των ανθρώπων (αν και οι εκτιμήσεις ποικίλλουν δραματικά ανάλογα με το ποιον ρωτάμε). Είναι ακόμη δυνατό να προκληθεί υπνική παράλυση σε μερικούς ανθρώπους, διαταράσσοντας τον ύπνο τους με συγκεκριμένους τρόπους.

Ορισμένοι ερευνητές, μεταξύ αυτών Γάλλοι, πιστεύουν ότι αυτό εξηγεί έναν τεράστιο αριθμό παραφυσικών αφηγήσεων. Οι πληροφορίες σχετικά με την υπνική παράλυση διεισδύουν επιτέλους στην ευαισθητοποίηση του κοινού , αλλά τώρα πρέπει να καταλάβουμε περισσότερα σχετικά με αυτό το κοινό παράπονο.

Η προκαταρκτική εργασία μας, την οποία αφηγούμαι στο νέο μου βιβλίο Nodding Off: The Science of sleep from cradle to grave , υπονοεί πιθανές γενετικές και περιβαλλοντικές εξηγήσεις για το γιατί μερικοί άνθρωποι είναι πιο πιθανό από άλλους να εμφανίσουν υπνική παράλυση. Αυτό τώρα πρέπει να αναπαραχθεί χρησιμοποιώντας πολύ μεγαλύτερα δείγματα. Ανασκοπώντας τη βιβλιογραφία, έχουμε επίσης επισημάνει μια σειρά από άλλες μεταβλητές που σχετίζονται με αυτήν την κοινή εμπειρία , όπως άγχος, τραύμα, ψυχιατρικές δυσκολίες και σωματικές ασθένειες.

Σύνδρομο εκρηκτικής κεφαλής

Πέρα από την υπνική παράλυση, πώς αλλιώς βοηθούν οι ερευνητές του ύπνου να εξηγήσουν τις παραφυσικές εμπειρίες; Οι άνθρωποι μερικές φορές περιγράφουν ότι βιώνουν τεράστιες εκρήξεις κατά τη διάρκεια της νύχτας που απλά δεν μπορούν να εξηγηθούν. Δεν υπάρχει κανένα σημάδι ότι ένα ράφι έχει πέσει κάτω ή ένα αυτοκίνητο έχει μπούμερανγκ. Δεν υπάρχει κανείς να παίζει ηλεκτρική κιθάρα δίπλα στο κεφάλι του.

Και πάλι, αυτό μπορεί να συνδεθεί με τον ύπνο μας - αυτή τη φορά εξηγείται από το « σύνδρομο εκρηκτικής κεφαλής », ένας όρος που επινοήθηκε σχετικά πρόσφατα από τον νευρολόγο JMS Pearce. Όταν αποκοιμόμαστε, ο δικτυωτός σχηματισμός του εγκεφαλικού στελέχους (ένα μέρος του εγκεφάλου μας που εμπλέκεται στη συνείδηση) συνήθως αρχίζει να αναστέλλει την ικανότητά μας να κινούμαστε, να βλέπουμε και να ακούμε πράγματα. Όταν βιώνουμε ένα «μπαμ» στον ύπνο μας, αυτό μπορεί να οφείλεται σε καθυστέρηση αυτής της διαδικασίας . Αντί ο δικτυωτός σχηματισμός να κλείνει τους ακουστικούς νευρώνες, μπορεί να πυροδοτήσουν αμέσως.

Όπως και με την υπνική παράλυση, αυτό το φαινόμενο είναι επίσης ανεπαρκώς μελετημένο. Για αυτόν ακριβώς τον λόγο, το 2017 οι συνάδελφοί μου και εγώ ενώσαμε τις δυνάμεις μας με το BBC Focus και τον Brian Sharpless , κορυφαίο ειδικό σε αυτό το φαινόμενο, για τη συλλογή δεδομένων σχετικά με αυτό το θέμα.

Μνημεία και καλικάντζαροι

Τέλος, τι μπορούν να κάνουν οι επιστήμονες για τα προγνωστικά όνειρα; Μπορεί να ονειρευόμαστε έναν φίλο που δεν έχουμε δει εδώ και χρόνια μόνο να μας καλέσει την επόμενη μέρα. Ο French πιστεύει ότι η επιστήμη μπορεί να δώσει μια εξήγηση και για αυτό. Αναφερόμενος στο έργο του John Allen Paulos που επικεντρώνεται στις πιθανότητες, εξηγεί πώς ένα τέτοιο περιστατικό μπορεί να εκπλήσσει κάθε μέρα, αλλά με την πάροδο του χρόνου, είναι πολύ πιθανό να συμβεί.

Ερευνώντας το βιβλίο μου, μίλησα με την κυρία Σινκλέρ, η οποία είναι 70 ετών και ζει μόνη της. Μου είπε για αυτό που πίστευε ότι ήταν ένα φάντασμα που ζούσε στο σπίτι της, ένας απατεώνας που την έπνιγε τη νύχτα και άλλα πράγματα που την είχαν αφήσει πετρωμένη. Έχοντας επιστημονικές εξηγήσεις της παρείχε τεράστια άνεση και δεν πιστεύει πλέον σε παραφυσικές εξηγήσεις για τα πράγματα που βίωσε.

Ελπίζουμε ότι οι επιστημονικές εξηγήσεις των παραφυσικών εμπειριών θα μπορούσαν να βοηθήσουν άλλους μειώνοντας το άγχος. Η μείωση του άγχους έχει επίσης υποτεθεί ως πιθανή μέθοδος με την οποία μπορεί να μειωθεί η υπνική παράλυση. Έτσι, ίσως η παροχή περισσότερων πληροφοριών σχετικά με αυτές τις ασυνήθιστες εμπειρίες μπορεί ακόμη και να σημαίνει ότι τα πράγματα είναι λιγότερο πιθανό να χτυπήσουν τη νύχτα.

Διαβάστε περισσότερα