Σε γενικές γραμμές, ο σταυρός είναι η ένωση μιας κάθετης και μιας οριζόντιας γραμμής ή η ένωση του ενεργού ( | ) με το παθητικό ή δεκτικό ( - ). Όταν αυτές οι δυο δυνάμεις συνδυάζονται δημιουργείται μια τρίτη δύναμη, ιδέα ή οντότητα. Ενώ ο κατ' αρχήν σεξουαλικός συμβολισμός είναι σαφής, ο σταυρός πρέπει να ερευνηθεί πληρέστερα με την ψυχολογική και πνευματική έννοιά του. Ο αιγυπτιακός Ankh (που στο επάνω μέρος του σχηματίζει θηλιά) λέγεται ότι αποτελεί παράδειγμα αυτού του αρχικού σεξουαλικού (δηλ. δημιουργικού) συμβολισμού· ωστόσο, στις περισσότερες από τις μεταγενέστερες χρήσεις του αποτελεί, στην πλήρη του σημασία, ένα σύμβολο ζωτικής δύναμης και θείας ισχύος.
Ο Γιoύνγκ (Jung) θεωρεί ότι ο σταυρός έχει τις ρίζες του στην ανακάλυψη της φωτιάς από την ανθρωπότητα και, συνεπώς, είναι ένα σύμβολο φωτιάς η οποία προέρχεται από το τρίψιμο δυο ξύλινων ραβδιών για το άναμμά της προσφέροντας ζεστασιά, προστασία αλλά και το μέσον για να κατασκευαστούν εργαλεία. Είναι αξιοσημείωτο ότι λέξεις που σημαίνουν cross, όπως krois, krouz, kreuz, crux, cruz, croaz, παρουσιάζουν ετυμολογικές ομοιότητες με λέξεις που σημαίνουν fire. Οι ρίζες ak, ur, os, σημαίνουν όλες κοσμικό φως ή φωτιά.
Οι αρχικοί σταυροί σημειώνονταν απλά ως Τ ή Χ. Μετέπειτα παραλλαγές προσέθεσαν το βραχίονα στην κορυφή. Ο ισοσκελής σταυρός (+) χρησιμοποιήθηκε για να αντιπροσωπεύσει τις τέσσερις κύριες κατευθύνσεις ή τα στοιχεία ή τα χρώματα του ανθρώπινου γένους (Hopi lore), καθώς και τους Τέσσερις Ουρανούς του Ζωροάστρη ή και τη μεταγενέστερη παραλλαγή του στην ιουδαϊκή Καμπαλά. Όταν κυκλώνεται γίνεται οι τέσσερις εποχές, στάδια ζωής, και όλοι οι συσχετισμοί με τη ζωή, το θάνατο και την αναγέννηση.
Ο ισοσκελήςσταυρός
Ο Πλάτων στον 'Τίμαιο' αναφέρει πώς ο Δημιουργός επανένωσε τα κομμάτια της τμηματοποιημένης κοσμικής ψυχής με δυο συρραφές όμοιες με αυτό που αποκαλείται Σταυρός του Αγίου Ανδρέα.
Ο αιγυπτιακός Ankh, σύμφωνα με την άποψη πολλών, υπήρξε το σύμβολο της ανάστασης των ανθρώπων, εκφράζοντας τον πρώτο χαιρετισμό της ημέρας με απλωμένα χέρια και το κεφάλι ψηλά. Μια θεοσοφική συγγραφέας ονομάζει αυτή τη στάση 'Στάση της Μαντόνα' σαν να προσπαθεί κάποιος να αγκαλιάσει όλη τη δημιουργία. Στη συνέχεια αναφέρει ότι είναι καλό και για την περιοχή του θύμου / της καρδιάς, προκαλώντας ένα συναίσθημα ανοίγματος και συμπάθειας ακριβώς στο σημείο όπου συναντώνται ο κάθετος και ο οριζόντιος άξονας.
Ankh
Κατά το Μεσαίωνα ο σταυρός συσχετίσθηκε κυρίως με τη σταύρωση του Χριστού. Ως αποτέλεσμα, ο όρθιος σταυρός, έγινε το σύμβολο της θείας δύναμης και παρουσίας, η ήττα του θανάτου και της άγνοιας.
Όρθιος σταυρός
Κατά λογική ακολουθία, ο ανεστραμμένος σταυρός έγινε το σύμβολο της βλασφημίας, της δαιμονικής δύναμης ή της απόρριψης της θυσίας του Χριστού. Αυτό αποτέλεσε ένα ιστορικό θέμα της εποχής, καθώς μάλιστα ο Άγιος Πέτρος ζήτησε να σταυρωθεί με τέτοιο τρόπο -σε ανεστραμμένο σταυρό- θεωρώντας ότι δεν ήταν τόσο ενάρετος για να σταυρωθεί όπως και ο Ιησούς. Νωρίτερα αλλά και αργότερα, μυστικιστικές δοξασίες χρησιμοποίησαν διαφορετικούς τύπους του σταυρού για να εκφράσουν διαφορετικά ρεύματα κοσμικής δύναμης, δυνητικότητας και ρυθμού. Στην Αγγλία ο σταυρός συσχετίσθηκε με τον τάξο (yew, είδος άγριου δέντρου) που φύτρωνε συχνά στους περιβόλους των ναών. Ο Χριστός σε μεσαιωνικά τραγούδια και ιστορίες αναφέρεται ότι 'κρεμάστηκε σε ένα δέντρο' όπως και ο νορβηγός θεός Όντιν. Οι χριστιανοί μυστικιστές αργότερα άλλαξαν αυτήν την άποψη με το 'Δέντρο της Ζωής' του μεσαιωνικού ιουδαϊκού μυστικισμού ή Καμπαλά.
Κάνοντας το σημείο του σταυρού συνειδητά, μπορούμε να δημιουργήσουμε μέσα μας μια συνθήκη που υποβοηθάει τις μυστικιστικές εμπειρίες και τη διευρυμένη συνειδητότητα. Ουσιαστικά κάνουμε τους εαυτούς μας ανοιχτούς και θεληματικούς διαύλους για να εκδηλωθούν στη ζωή μας και στον κόσμο η Κοσμική Σοφία, η Συμπαντική Αγάπη και η Δημιουργική Δύναμη. Οι χριστιανοί μυστικιστές αυτό το ονομάζουν 'axis mundi' (κοσμικός άξονας, το σημείο της ένωσης ουρανού και γης).
Στο έργο του 'Η φύση και η χρήση των τυπικών' ο Ρος ντε Κοππέν (Roche de Coppens) αναφέρεται σε ένα τεκτονικό - ροδοσταυρικό έγγραφο στο οποίο κάποιος επίσκοπος Θεόδοτος δηλώνει: 'Όταν λέμε 'Εις το όνομα του Πατρός' και θέτουμε τα δάχτυλά μας στο μέτωπο, στην ουσία επισημαίνουμε ένα σημαντικό όργανο του πνευματικού μας σώματος, ακριβώς κάτω από το χώρο όπου ο Θεός διαμένει μέσα μας 'ύπερθεν'. Οι δονήσεις που ξεκινούν από τη σκέψη της αγάπης μας για τον επουράνιο Πατέρα, ενεργοποιούν τη Θεία Ουσία του 'Στέμματος' η οποία διαχέεται στο καρδιακό μας κέντρο σαν μια αυθεντική, αν και αόρατη, λάμψη (φωτεινή ακτίνα ή λευκό φως). Αυτή η ενεργοποίηση του Στέμματος' περιγράφεται από τον Άγιο Πέτρο: 'Θα λάβετε ένα λαμπερό Στέμμα'. Όταν λέμε 'και του Υιού' και θέτουμε τα δάχτυλά μας στην καρδιά, και πάλι επισημαίνουμε μια περιοχή του πνευματικού μας σώματος όπου το Θείο Φως -κατά τον προφήτη Ησαΐα- που διαχύθηκε προς εμάς 'ύπερθεν', ενεργοποιεί ένα άλλο πνευματικό όργανο πλημμυρίζοντάς μας με τη Θεία Αγάπη του Υιού. Και όταν λέμε 'και του Αγίου Πνεύματος', αγγίζοντας δεξιά και αριστερά το στήθος μας, ενεργοποιούμε αυτά τα πνευματικά αισθητήρια (sensoria) μέσα μας που εκδηλώνονται ως η δημιουργική και ζωοδοτική δύναμη του Αγίου Πνεύματος στη ζωή μας. Τέλος, όταν λέμε 'Αμήν' και ενώνουμε τα χέρια μας, επιβεβαιώνοντας νοητικά την παρουσία του Τριαδικού Θεού μέσα μας, στην ουσία κλείνουμε τα πνευματικά ρεύματα στην περιφέρεια του πνευματικού μας σώματος προκειμένου να διατηρήσουμε αυτήν την αφύπνιση της πνευματικής συνειδητότητας όσο περισσότερο γίνεται.
Φέροντας το σταυρό της ενσάρκωσης, όπως ο Κοσμικός Χριστός πριν από εμάς, μπορούμε να γνωρίσουμε το φως του εσωτερικού μας πνευματικού σταυρού της Φώτισης, της Ανάστασης και της Σωτηρίας. Όπως ο Κωνσταντίνος πορεύτηκε 'με το σταυρό', έτσι μπορούμε και εμείς να γνωρίσουμε το εσωτερικό νόημα του 'Via Crucis' (της οδού του σταυρού) στην καθημερινή ζωή μας. Αναγνωρίζοντας, αποδεχόμενοι, επικαλούμενοι και εφαρμόζοντας την Κοσμική Σοφία και τη Συμπαντική Αγάπη, και ενώνοντας τις δύο μέσω της δύναμης του Αγίου -Δημιουργικού- Πνεύματος, μπορούμε να γνωρίσουμε το Χριστό Εντός μας. Όταν συμβεί αυτό, συμμετέχουμε στην αληθινή πνευματική κοινωνία ή στην Ιερή Πλειονότητα, στην οποία είμαστε όλοι ενωμένοι στο 'Corpus Mystica Christi', στο Μυστικιστικό Σώμα του Ιησού.
Είναι εδώ που όλοι οι αληθινοί και ειλικρινείς πιστοί ενώνονται στην Αόρατη Εκκλησία στην οποία αναφέρθηκε ο Εκχαρτχάουζεν (Eckharthausen): 'Είναι αναγκαίο, αγαπητοί μου εν Χριστώ αδελφοί (κοσμική συνείδηση) να σας δώσω μια ξεκάθαρη ιδέα της εσωτερικής Εκκλησίας· εκείνης που η φωτισμένη Κοινωνία του Θεού που είναι διασκορπισμένη στον κόσμο αλλά κυβερνάει με τη μία αλήθεια και είναι ενωμένη σε ένα πνεύμα… Είναι η πιο κρυμμένη από τις κοινωνίες, όμως κατέχει μέλη από πολλούς κύκλους· έτσι είναι αυτή η Σχολή. Ανέκαθεν υπήρχε μια εξωτερική σχολή που βασιζόταν σε μια εσωτερική, της οποίας δεν είναι παρά η εξωτερική έκφραση. Γι' αυτό ανέκαθεν υπήρχε μια κρυμμένη συνάθροιση, μια κοινωνία των Εκλεκτών… που αποκαλείται το εσωτερικό Αγιαστήριο ή Εκκλησία… Αλλά όταν οι άνθρωποι πολλαπλασιάστηκαν, η αδυναμία τους δημιούργησε την ανάγκη μιας εξωτερικής κοινωνίας που θα κάλυπτε την εσωτερική και θα απέκρυπτε το πνεύμα και την αλήθεια στην ουσία… τυλιγμένη σε εξωτερικές και αντιληπτές τελετές… και οι συμβολισμοί της εσωτερικής θα μπορούσαν βαθμιαία να επιτρέψουν την προσέγγιση με ασφάλεια των εσωτερικών πνευματικών αληθειών… έτσι ώστε ο συνειδητός άνθρωπος θα μπορούσε… να οδηγηθεί σταδιακά… στην εσωτερική αλήθεια.'
Από την 'περίοδο της αναγέννησης του αποκρυφισμού' το 19ο αιώνα και στις αρχές του 20ού, δημοσιοποιήθηκαν μερικές παραλλαγές του σημείου του σταυρού ως μυστικιστικής και μαγικής χειρονομίας. Αν και πολλές από τις οργανώσεις που κάνουν δηλώσεις για αυτές τις τεχνικές κάνουν επίσης και δηλώσεις για απορίας άξιες ιστορικές έννοιες, εκείνο που θα πρέπει να κριθεί είναι η αποτελεσματικότητα της μεθόδου και όχι η ιστορία που ενδεχομένως είναι περισσότερο μυθολογία παρά πραγματικότητα.
Ένα από πιο μεγάλα, διασπασμένα -και όμως εκπληκτικά αποτελεσματικό- ρεύματα είναι ο Μαρτινισμός. Εξετάζοντας προς την αρχή την ιστορία της καταγωγής του μέχρι το γάλλο 'Άγνωστο Φιλόσοφο' Λουί-Κλωντ ντε Σαιν-Μαρτέν και το ρηξικέλευθο δάσκαλό του, τον Μαρτινές ντε Πασκουαλλύ, ο Μαρτινισμός βρέθηκε σε πλήρη άνθιση στην Ευρώπη, την Αμερική και σε άλλα μέρη του κόσμου, πριν από τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο. Με τον προσεκτικό σχηματισμό και την ηγεσία του από το Δρ. Ζεράρ Ανκώς ('Παπύς'), ο Μαρτινισμός γρήγορα εξελίχθηκε σε ένα από τα πιο μεγάλα και διαδεδομένα μυστικιστικά ρεύματα στον κόσμο.
Δυστυχώς, αυτή η γρήγορη και ξαφνική ανάπτυξη οδήγησε σε κατακερματισμό του αρχικού Μαρτινιστικού Τάγματος σε μερικές σχισματικές οργανώσεις και ανεξάρτητες στοές. Παρά τις διαφωνίες τους επί της πολιτικής και τις διαφορές τους στις δοξασίες, όλες παρέμειναν συνεπείς στους τύπους, τις μεθόδους διδασκαλίας και τις κύριες πεποιθήσεις. Καθώς ο Μαρτινισμός χαρακτηρίζει και καθορίζει τον εαυτό του ως 'εσωτεριστική, χριστιανική ιπποσύνη' που βασίζεται στη μύηση και στην Καμπαλά, δεν αποτελεί έκπληξη το ότι κάποιες παραλλαγές του σταυρού εμφανίζονται σε μερικά από τα τυπικά του. Στη 'Μαρτινιστική Παράδοση' (τόμος 1) ο Ρενέ Κοσσέ (Rene Cossey) δίνει ένα αντίγραφο ενός μαρτινιστικού τυπικού. Η εισαγωγή στο τυπικό υπογραμμίζει μερικά από τα σημεία της μακράς ιστορίας του σταυρού τόσο στη χριστιανική όσο και στην προχριστιανική περίοδο. Αναφερόμενος στο 'Τα πρωταρχικά χριστιανικά σύμβολα' του Ζαν Ντανιελού (Jean Danielou) που εκδόθηκε στο Παρίσι το 1961, ο Κοσσέ σημειώνει ότι το Τ είχε την έννοια του 'σημείου του εκλεκτού' στην Παλαιά Διαθήκη και εμφανιζόταν στα κεφάλια των μυημένων από τον Άγγελο του Γιαχβέ. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι, οι Γνωστικοί, τα Ελευσίνια Μυστήρια και οι λατρείες του Διονύσου, χρησιμοποιούσαν το Τ πριν γραφτεί γι' αυτό στις Αποκαλύψεις ή πριν αυτό υιοθετηθεί ως σύμβολο του Πάθους του Χριστού.
Ο μεγάλος ιερέας του Ισραήλ σχημάτιζε το Τ στο κεφάλι του με λάδι του χρίσματος κατά τη χειροτονία του. Οι πρώτοι χριστιανοί στη Βόρεια Αφρική το ζωγράφιζαν ή το χάραζαν στα κεφάλια τους ως σύμβολο πίστης. Οι ραββίνοι του Μεσαίωνα το οραματίζονταν ενώ ρίχνονταν στην πυρά, σαν μια συντομευμένη εκδοχή του Τετραγράμματου. Για τους λόγους αυτής της τελετουργίας ωστόσο, ο / η 'λειτουργός' θα έπρεπε να το σχηματίσει στο κεφάλι του / της με το δεξιό αντίχειρα (ενώ πιθανώς θα το οραματιζόταν κατά τον προαναφερθέντα καμπαλιστικό τρόπο), αφού προηγουμένως θα είχε κάνει μια επίκληση για τη Θεία Παρέμβαση για τα θέματα που απασχολούσαν τον κόσμο. Σε ένα σημείο όμως το τυπικό αλλάζει με το σχηματισμό του σταυρού με τον αντίχειρα καθώς και με το δείκτη και το μεσαίο δάκτυλο. Αυτό πιθανώς συμβολίζει την ταυτόχρονη έλευση διάφορων κοσμικών δυνάμεων. Μια εναλλακτική μέθοδος σχηματισμού είναι με ένα κερί που το κρατάει κάποιος μπροστά του.
Ενώ οι διδασκαλίες του Μαρτινισμού είχαν ευρεία επίδραση σε πολλές μυστικιστικές οργανώσεις, ειδικά σε όσους είτε δηλώνουν μαρτινιστικές είτε ροδοσταυρικού τύπου, το Ερμητικό Τάγμα της Χρυσής Αυγής είχε με μεγάλη διαφορά τον πιο ευρύ και δημοσιοποιημένο αντίκτυπο στη δυτική αποκρυφιστική σκέψη τα τελευταία 100 χρόνια. Σχηματισμένη το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα, η Χρυσή Αυγή ήταν άμεση παραφυάδα μιας κατά κάποιο τρόπο τεκτονικής οργάνωσης που αυτοαποκαλούταν 'Ροδοσταυρική Εταιρία στην Αγγλία' (Society Rosicrucia in Anglia, S.R.I.A.). Δημιουργημένη από μια ομάδα τεκτόνων μαθητών που αναζητούσαν ροδοσταυρικές ρίζες στο Τεκτονικό Τάγμα, η SRIA έγινε αργότερα ο πυρήνας για τη Χρυσή Αυγή. Μέσω της Χρυσής Αυγής η SRIA στόχευε να καθιερώσει μια εξώτερη οργάνωση τα μέλη της οποίας θα μπορούσαν να διδαχθούν πνευματικά τυπικά, ενώ θα μπορούσαν και να προετοιμάζονται για τη μετέπειτα είσοδό τους στο Τάγμα του Πορφυρού Ρόδου και του Χρυσού Σταυρού (τη δική τους εκδοχή ροδοσταυρικού τάγματος). Σαν το Μαρτινισμό που εμφανίστηκε μόνο λίγα χρόνια αργότερα, η Χρυσή Αυγή στόχευε να επαναφέρει το χαμένο δρόμο που εισήγαγε στα υψηλά μυστικά.
Η μεγαλύτερη συμβολή της Χρυσής Αυγής στην κατανόηση του συμβόλου του σταυρού έγκειται στο πολύ εκτιμημένο τυπικό διαλογισμού το οποίο είναι γνωστό ως 'καμπαλιστικός σταυρός'. Στο τυπικό αυτό, όπως σε εκείνο που περιγράφεται από τον επίσκοπο Θεόδοτο, ο μυημένος οραματίζεται λαμπερές σφαίρες φωτός και το σχηματισμό ενός σταυρού από λευκό ή χρυσό φως μέσα σε αυτές καθώς απαγγέλλει την επίκληση 'Για σένα (κεφάλι) είναι το Βασίλειο (καρδιά) και η Δύναμη (δεξιός ώμος) και η Δόξα (αριστερός ώμος) στους αιώνες, αμήν (σταυρωτά χέρια σε θέση προσευχής)'. Αυτή η απλή αλλά ισχυρή πράξη, όταν γίνει με συγκέντρωση και ειλικρίνεια, μπορεί να μας φέρει σε επαφή με την Κοσμική Σοφία, την Αγάπη και τη Δημιουργική Δύναμη, όπως γίνεται και με τη χριστιανική παραλλαγή.
Αυτά ήταν μόνο μια σύντομη και πρακτική εισαγωγή στην έννοια και στις χρήσεις του σταυρού από τους μυστικιστές διά μέσου των αιώνων, είναι σημαντικό να θυμόμαστε, όπως μας υπέδειξε ο Εκχαρτάουζεν, ότι δεν είμαστε μόνοι στο πνευματικό μας ταξίδι. Υποστηριζόμαστε από ένα πλήθος 'Αγνώστων Ανωτέρων' ή αόρατων συμμάχων που επιδιώκουν διαρκώς να μας βοηθούν στην προσκυνηματική μας διαδικασία. Αναζητώντας μια βαθύτερη κατανόηση των πνευματικών μας συμβόλων και χρησιμοποιώντας τα καθημερινά στους διαλογισμούς και στις προσευχές μας, μπορούμε να ενδυναμωθούμε και να φέρουμε τον εαυτό μας ένα βήμα πιο κοντά στο Βασίλειο που είναι υπεσχημένο από το Θεό, ακολουθώντας το 'Δρόμο του Σταυρού'- 'Via Crucis'!
