Όλες οι θρησκείες αναφέρουν πολλά και εξίσου πιστευτά θαύματα. Ο Χιούμ συγκρίνει το να διάλεγει κανείς θρησκεία με βάση τα θαύματα, με το έργο που έχει επιφορτιστεί ένας δικαστής που πρέπει να αξιολογήσει αντιφατικές , αλλά εξίσου αξιόπιστες, μαρτυρίες. Κάθε θρησκεία εδραιώνεται τόσο ισχυρά όσο και η επόμενη, ανατρέποντας και καταστρέφοντας έτσι τους αντιπάλους της. Επίσης, όσο πιο αρχαίος και βάρβαρος είναι κάποιος λαός, τόσο μεγαλύτερη είναι η τάση να ευδοκιμήσουν τα διάφορα θαύματα.
...σχηματίζει έτσι μια ισχυρή υπόθεση ενάντια σε όλες τις υπερφυσικές
και θαυματουργικές αναφορές, ότι παρατηρούνται σε αφθονία κυριώς
ανάμεσα σε αδαή και βαρβαρικά έθνη · ή αν κάποιος πολιτισμένος λαός
έχει αποδεχθεί κάποια απ'αυτά, θα βρούμε ότι αυτός ο λαός τα έχει λάβει
από αδαείς και βάρβαρους προγόνους, που τα μετέδωσαν με αυτή την ανεπίδεκτη βεβήλωσης συγκατάθεση και το κύρος που συνοδεύει πάντα
τις λαμβανόμενες απόψεις. (Hume, 126).
Αν και ακόμα υπάρχουν αρκετοί άνθρωποι που πιστεύουν στα θαύματα, κανένας σύγχρονος ιστορικός δεν γεμίζει τις σελίδες των βιβλίων του με αναφορές σε θαυματουργικά γεγονότα. Είναι απίθανο σήμερα η αναφορά κάποιου θαύματος να βρει το δρόμο της στις σελίδες τέτοιων βιβλίων. Πράγματι, μόνο αυτοί που εξυπηρετούνται από τις προλήψεις και την ευκολοπιστία, όπως η εφημερίδα National Enquirer αλλά και ένα μεγάλο μέρος των μέσων μαζικής ενημέρωσης, ακόμα και θα σκεφτόντουσαν να αναφέρουν ένα υποτιθέμενο θαύμα χωρίς να υιοθετήσουν μια σκεπτικιστική στάση απέναντι του. Κανένα εμβριθές περιοδικό δεν θα θεωρούσε κάποιον συγγραφέα λογικό αν αυτός εμφάνιζε αναφορές για θαύματα μέσα σε μια πραγματεία. Οι σύγχρονοι λόγιοι και επιστήμονες απορρίπτουν όλες αυτές τις αναφορές είτε σαν ψέμα είτε σαν περιπτώσεις συλλογικών παραισθήσεων.
Ο Χιούμ είχε επίγνωση του ότι άσχετα με το πόσο επιστημονικός ή λογικός μπορεί να είναι ένας πολιτισμός, η πίστη στα θαύματα δεν θα εξαλειφθεί ποτέ. Η ανθρώπινη φύση είναι τέτοια ώστε να αγαπάμε το αξιοπρόσεκτο και το εκπληκτικό. Η ανθρώπινη φύση είναι επίσης τέτοια ώστε να αγαπάμε το να είμαστε οι φορείς τέτοιων αξιοπρόσεκτων και εκπληκτικών ιστοριών. Όσο πιο εκπληκτική μια ιστορία, τόσο πιο πολύ αίγλη αποκτάμε και εμείς, και αυτή. Η ματαιοδοξία, η αυταπάτη και ο ζήλος έχουν οδηγήσει σε περισσότερες της μιας ευσεβών απατών, που υποστηρίζουν έναν άγιο και αγνό σκοπό με απερίφραστα ψέμματα περί θαυματουργικών γεγονότων (Hume, 136).
Το ισχυρότερο επιχείρημα του Χιούμ ενάντια στα θαύματα, είχε σαν πρότυπο ένα άλλο επιχείρημα του John Tillotson, Αρχιεπισκόπου του Canterbury. Ο Tillotson και άλλοι, όπως ο William Chillingworth πριν απ'αυτόν αλλά και ο σύγχρονος του Αρχιεπίσκοπος Edward Stillingfleet, υποστήριζαν αυτό που ονόμαζαν μια 'κοινής λογικής' υπεράσπιση του Χριστιανισμού, δηλαδή τον Αγγλικανισμό. Το επιχείρημα του Tillotson ενάντια στο Καθολικό (σ.τ.μτφ: αλλά και στο Ορθόδοξο) δόγμα της μετουσίωσης ή της 'πραγματικής παρουσίας', ήταν απλό και ευθύ. Η ιδέα αντιφάσκει με την κοινή λογική, έλεγε. Το δόγμα αυτό ισχυρίζεται πως ο άρτος και ο οίνος που χρησιμοποιείται στη Θεία Λειτουργία, αλλάζει κατ' ουσίαν και αυτό που φαίνεται σαν άρτος και οίνος σε όλες τις αισθήσεις, είναι στην πραγματικότητα το σώμα και το αίμα του Χριστού. Αν φαίνεται σαν άρτος, μυρίζει σαν άρτος, έχει τη γεύση άρτου, τότε είναι άρτος. Το να πιστέψουμε το αντίθετο είναι το να εγκαταλείψουμε τη βάση για όλη τη γνώση που βασίζεται στην εμπειρία μέσω των αισθήσεων μας. Οτιδήποτε μπορεί να είναι διαφορετικό από αυτό που φαίνεται στις αισθήσεις μας. Αυτό το επιχείρημα δεν έχει να κάνει με το σκεπτικιστικό επιχείρημα για την αβεβαιότητα της γνώσης μέσω των αισθήσεων μας. Αυτό δεν είναι ένα επιχείρημα για την βεβαιότητα αλλά για την λογική πίστη. Αν οι Καθολικοί έχουν δίκιο για τη μετουσίωση τότε ένα βιβλίο μπορεί πραγματικά να είναι ένας Αρχιεπίσκοπος για παράδειγμα, ή ένα αχλάδι μπορεί όντως να είναι ο Καθεδρικός του Αγίου Πέτρου. Το φαίνεσθαι των πραγμάτων δεν θα μας δίνει καμία ουσία για την πραγματική τους ουσία. Οτιδήποτε αντιλαμβανόμαστε μπορεί να είναι παντελώς άσχετο με το πως φαίνεται ότι είναι. Ένας τέτοιος κόσμος θα ήταν ανάξιος του Θεού. Αν δεν μπορούμε να εμπιστευθούμε τις αισθήσεις σε αυτή τη μια περίπτωση, τότε δεν μπορούν να τις εμπιστευθούμε σε καμία. Το να πιστέψουμε στη μετουσίωση είναι το να εγκαταλείψουμε τη βάση όλης της γνώσης : την εμπειρία μέσω των αισθήσεων.
Ο Χιούμ αρχίζει το δοκίμιο του περί θαυμάτων επαινώντας το επιχείρημα του Tillotson ως είναι ' όσο μεστό κομψό και ισχυρό, όσο μπορεί να είναι ένα επιχείρημα ενάντια σε ένα δόγμα που τόσο λίγο αξίζει οποιασδήποτε αντίκρουσης'. Στη συνέχεια λεεί πως πιστεύει ότι (118)
έχω ανακαλύψει ένα επιχείρημα αντίστοιχης φύσεως το οποίο, αν είναι ακριβές,
θα είναι, με τους σοφούς και τους πολυμαθείς, ένας παντοτινός έλεγχος για
κάθε ειδών προλήψεις και αυταπάτες, και κατά συνέπεια θα είναι χρήσιμο
για όσο υπάρχει ο κόσμος· για τόσο καιρό, υποθέτω, θα βρίσκονται αναφορές
μέσα στην Ιστορία για θαύματα, άγια και βλάσφημα.
Το επιχείρημα του είναι υπόδειγμα απλοϊκότητα και κομψότητας (122):
Ένα θαύμα είναι μια παραβίαση των νόμων της φύσης · και μιας και μια
σταθερή και αναλλοίωτη εμπειρία έχει παγιώσει αυτούς τους νόμους, η
απόδειξη ενάντια σε ένα θαύμα, από την ίδια την φύση του πράγματος,
είναι τόσο συμπαγής όσο οποιοδήποτε επιχείρημα μπορούμε να φανταστούμε
που έχει βάση την εμπειρία .
Ή όπως το θέτει πιο λακωνικά (122):
Πρέπει...να υπάρχει μια ομοιόμρφη εμπειρία απέναντι σε οποιοδήποτε
θαυματουργικό γεγονός, αλλιώς το γεγονός δεν αξίζει το χαρακτηρισμό του.
Ο λογικός συμπερασμός αυτού του επιχειρήματος είναι (123):
καμία μαρτυρία δεν επαρκεί για να καταδείξει ένα θαύμα εκτός αν η μαρτυρία
είναι τέτοιου είδους ώστε, το να είναι ψευδής είναι πιο θαυματουργικό από
το ίδιο το γεγονός που υποδεικνύει.
Αυτό που έχει κάνει ο Χιούμ είναι το να πάρει το 'κοινής λογικής' Αγγλικανικό επιχείρημα ενάντια στο Καθολικό δόγμα της μετουσίωσης, και να το εφαρμόσει σε όλα τα θαύματα - τη βάση όλων των θρησκειών. Οι νόμοι της φύσης δεν ισχύουν επειδή τους βιώνουμε, μέσω των αισθήσεων μας, περιστασιακά ή σποραδικά αλλά ομοιόμορφα και συνεχώς. Είναι 'περισσότερο από πιθανό', λέει ο Χιούμ, πως όλοι πρέπει να πεθάνουν, πως ο μόλυβος δεν μπορεί να αιωρείται στον αέρα από μόνος του και πως η φωτία καταναλώνει το ξύλο και σβήνει από το νερό. Αν κάποιος έλεγε στον Χιούμ πως κάποιος άνθρωπος μπορεί να κάνει τον μόλυβο να αιωρείται στον αέρα με τη θέληση του, ο Χιούμ θα ρώταγε τον εαυτό του αν 'το να είναι η μαρτυρία αυτή ψευδής, είναι πιο θαυματουργικό από το γεγονός με το οποίο σχετίζεται'. Αν είναι έτσι, τότε θα πίστευε τη μαρτυρία. Δεν πιστεύει όμως πως έχει ποτέ υπάρξει ένα θαυματουργικό γεγονός βασισμένο 'σε τόσο ισχυρές αποδείξεις'.
Θεωρείστε το γεγονός ότι η ομοιομορφία της εμπειρίας ανά τον κόσμο είναι πως όταν ακρωτηριάζεται ένα μέλος του σώματος, δεν 'ξαναφυτρώνει'. Τι θα λέγατε αν κάποιος φίλος σας , ένας επιστήμονας του μεγαλύτερου κύρους με διδακτορικό στη φυσική από το Χάρβαρντ, σας έλεγε ότι το καλοκαίρι είχε πάει στην Ισπανία και γνώρισε έναν άνθρωπο που δεν έχει πόδια, αλλά τώρα περπατάει με δυο υγιέστατα πόδια; Σας λέει πως κάποιος άγιος άνθρωπος του άλειψε λάδι στις πληγές του και του ξαναφύτρωσαν τα πόδια. Ζει σε ένα χωριό και οι χωρικοί συμμαρτυρούν το 'θάυμα'. Ο φίλος σας είναι πεπεισμένος πως έγινε το θαύμα. Εσείς θα το πιστεύατε; Το να πιστέψεται σ'αυτό το θαύμα, είναι το να απορρίψετε την αρχή της ομοιομορφίας της εμπειρίας , πάνω στην οποία βασίζονται όλοι οι νόμοι της φύσης. Θα είναι το να απορρίψετε μια βασική υπόθεση της επιστήμης, ότι οι νόμοι της φύσης είναι απαραβίαστοι. Το θαύμα δεν μπορεί να γίνει πιστευτό χωρίς να εγκαταλειφθεί μια βασική αρχή της εμπειρικής γνώσης : ότι τα ίδια πράγματα κάτω από τις ίδιες συνθήκες παράγουν τα ίδια αποτελέσματα.
Φυσικά όμως, υπάρχει και μια άλλη σταθερά, ένα άλλο παράγωγο ομοιόμορφης εμπειρίας, που δεν πρέπει να ξεχαστεί: η τάση των ανθρώπων, ανά τους αιώνες, να επιθυμούν εκπληκτικά γεγονότα, να εξαπατούν τους εαυτούς τους γι'αυτά, να τα κατασκευάζουν, να τα παραποιούν, να τα εξωραΐζουν, να τα ενισχύουν και στο τέλος να πιστεύουν στην απόλυτη αλήθεια των δημιουργημάτων των δικών τους παθών και ξαναμμένων φαντασιών. Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορούν να συμβούν τα θάυματα; Φυσικά και όχι. Σημαίνει πως όταν αναφέρεται ένα θαύμα, θα είναι πάντα μεγαλύτερη η πιθανότητα το άτομο που το αναφέρει να κάνει λάθος, να έχει παραπλανηθεί ή να είναι απατεώνας, παρά να έχει όντως συμβεί ένα θαύμα. Η πίστη σε ένα θαύμα, όπως είπε και ο Χιούμ, δεν είναι μια πράξη λογικής αλλά πίστης.
skepdic.gr
.jpg)