Στο ακριτικό Αγαθονήσι με τους 150 μόνιμους κατοίκους και τα 3.000 κατσίκια, που όταν χαλάει το καράβι της γραμμής μένουν οι άνθρωποι δίχως ψωμί, δεν θα περίμενε να δει κανείς έναν περιποιημένο αρχαιολογικό χώρο.
Κι όμως, από το 2010, το μέχρι προ ολίγων ετών ανεξερεύνητο νησάκι, έχει στη θέση Καστράκι έναν εκτεταμένο αρχαιολογικό χώρο. Ένα αρχαίο λιμάνι με τις οχυρώσεις του, τις στρατιωτικές εγκαταστάσεις του για τον ελλιμενισμό πολεμικών πλοίων, ένα ιερό, μια τεράστια μελισσοκομική μονάδα και ένα εργαστήριο πορφύρας. Και επειδή το ανασκαφικό υλικό είναι πλούσιο -πολλά κινητά ευρήματα έρχονται συνεχώς στο φως-, προγραμματίζεται να κτιστεί εκεί κι ένα μικρό μουσείο (300 τ.μ.).
Όλα ξεκίνησαν το 2000, όταν ο αρχαιολόγος Παύλος Τριανταφυλλίδης, της ΚΒ' Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Ρόδου, κλήθηκε να πάει στο Αγαθονήσι για να ελέγξει τη θέση στην οποία επρόκειτο να εγκατασταθεί μια μονάδα αφαλάτωσης. Τότε, καθ' υπόδειξιν του δημάρχου, πήγε να δει και τα σκόρπια αρχαία της βόρειας πλευράς. Δρόμος δεν υπήρχε.
Πήρε μια μικρή βάρκα και πήγε διά θαλάσσης. «Τα αρχαία ήταν μέσα στα χόρτα, τα αγκάθια και τα σκίνα» θυμάται ο αρχαιολόγος. Ήταν ορατά οικοδομικά λείψανα, κυρίως οχυρωματικοί τοίχοι σε ένα βραχώδη λόφο και διάσπαρτα πάμπολλα επιφανειακά ευρήματα, όπως πήλινα και λίθινα αγγεία των ελληνιστικών και πρώιμων ρωμαϊκών χρόνων.
Με τη συνδρομή της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και ιδιωτικές χορηγίες, το 2006 ξεκίνησε συστηματική ανασκαφή. Τα ευρήματα ήταν εντυπωσιακά. «Η αλήθεια είναι ότι το έργο που κάναμε εκεί με χίλιες δυσκολίες, το αγκάλιασε και η πολιτεία. Και από τότε μας υποστηρίζει θερμά η γ.γ. Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη. Έτσι καταφέραμε να κάνουμε περίφραξη σε έξι στρέμματα χώρο και μάλιστα λίθινη. Φαντάζεστε πώς μεταφέραμε τα υλικά χωρίς δρόμο, που έγινε τελευταία μαζί με τα έργα ανάδειξης.
Ήταν μια τρέλα όταν ξεκινήσαμε στη μέση του πουθενά ένα τόσο μεγάλο έργο. Το στήριξαν και οι ντόπιοι, που ζουν ουσιαστικά σε μια βραχονησίδα απέναντι από τα τουρκικά παράλια της Μιλήτου. Τη βλέπεις τη Μίλητο. Κι όταν έχει κακοκαιρία οι κάτοικοι αποκλείονται. Το ζήσαμε το πρόβλημα κι εμείς μια φορά στην ανασκαφή. Δεν είχαμε να φάμε. Ήταν άνοιξη, είχε χαλάσει το πλοίο της γραμμής που ερχόταν από τη Σάμο, και είχαμε ξεμείνει χωρίς τρόφιμα. Για να καταλάβει κανείς πώς ζουν αυτοί οι ακρίτες πρέπει να δεις όταν κάνουν οι Τούρκοι τις στρατιωτικές ασκήσεις τους.
Ξαφνικά ζώνεται το νησάκι από πολεμικές φρεγάτες και ο ουρανός με τις παραβιάσεις του εναέριου χώρου γεμίζει τουρκικά πολεμικά αεροσκάφη». Οι κάτοικοι ζουν κυρίως από την κτηνοτροφία. Στόχος είναι να αναπτυχθεί ο τόπος και τουριστικά. Γι' αυτό έγινε η ανάδειξη του μοναδικού αυτού αρχαιολογικού χώρου, ο οποίος θα γίνει και επισκέψιμος. Το έργο που ολοκληρώνεται φέτος με 332.000 ευρώ από το ΕΣΠΑ, υλοποιήθηκε από ντόπιους εργαζόμενους.
Να δούμε όμως τώρα ποια είναι τα ευρήματα του δρα Παύλου Τριανταφυλλίδη έπειτα από έξι χρόνων αρχαιολογικές έρευνες.
Στον όρμο του Μαΐστρου έχει βρεθεί ένα λιμάνι των Ελληνιστικών χρόνων (ύστερος 4ος - πρώιμος 3ος αιώνας π.Χ.) που περικλείεται από ισχυρούς οχυρωματικούς τοίχους (πάχους 1,80 - 2,00 μ.). Το αρχαίο λιμάνι ήταν επανδρωμένο στρατιωτικά από τη Μίλητο. Ήταν ναυτική βάση της Μιλήτου, καθώς το Αγαθονήσι, η Λέρος, οι Λειψοί και η Πάτμος αποτελούσαν τα λεγόμενα Μιλησιακά νησιά. Δηλαδή τα νησιά που χρησιμοποιούσε η Μίλητος ως πέρασμα προς το Αιγαίο.
Έχουν εντοπιστεί λαξεύματα στο βράχο που σχετίζονται με τις εγκαταστάσεις ελλιμενισμού των ευέλικτων πολεμικών, ελαφρών πλοίων. Η αρχαία ιστορία του νησιού θέλει τους κατοίκους μάρτυρες πολλών ναυμαχιών λόγω της γεωγραφικής του θέσης. Είδαν τη ναυμαχία της Λάδης (494 π.Χ.), τον περσικό στόλο του Δαρείου κατά των επαναστατών Ιώνων, ενώ ο Πλούταρχος αναφέρει ότι το 74 π.Χ., ο Ιούλιος Καίσαρας, καθώς έπλεε από την Ιταλία προς τη Μικρά Ασία, πιάστηκε από πειρατές της Τραγαίας και κρατήθηκε στο Φαρμακονήσι.
Και τι εστί Τραγαία; Είναι η αρχαία ονομασία του Αγαθονησιού. Το λιμάνι που έχει βρεθεί είναι το αρχαίο επίνειο της πόλης Τραγαίας, ενός παράκτιου οικισμού γνωστού μόνον από φιλολογικές πηγές. Η εικόνα του λιμανιού δεν είναι επίπεδη. Πρόκειται για ένα λόφο σκαλιστό σε τρία επίπεδα. Στο ανώτερο επίπεδο είναι ο Πύργος, στο μεσαίο το Ιερό του Διδυμαίου Απόλλωνος και Ανατολικών θεοτήτων και στο τρίτο μια μεγάλη μονάδα μελισσοκομίας και εργαστήρια πορφύρας.
Ήταν οι μεγαλύτεροι προμηθευτές μελιού και πορφύρας στο Αιγαίο. Έχουν βρεθεί 15.000 κυψέλες και έχουν ανιχνευθεί γηρεόκοκοι από άγριο πεύκο, που σημαίνει πως το νησί εκείνη την εποχή ήταν γεμάτο πεύκα και θυμάρι. Τώρα έχει μείνει μόνο το θυμάρι.
Το μέλι χρησίμευε και ως σταθεροποιητικό στοιχείο στη βαφή των υφασμάτων με πορφύρα, μας εξηγεί ο κ. Τριανταφυλλίδης. Η πορφύρα βγαίνει από το ζωύφιο που υπάρχει σε ένα αγκαθωτό όστρακο. Πορφύρες υπάρχουν σε αφθονία ακόμη και σήμερα σ' εκείνη την περιοχή. Το βαφείο συνίσταται σε δύο δεξαμενές σε δύο επίπεδα, που επικοινωνούσαν μεταξύ τους με το σύστημα της υπερχείλισης.
Η στενή σχέση των κατοίκων του νησιού με τη Μίλητο αποδεικνύεται και από την ανεύρεση σημαντικού αριθμού χάλκινων και αργυρών νομισμάτων κοπής Μιλήτου και της Καρικής δυναστείας των Εκατομνιδών του 4ου αιώνα π.Χ. Έχουν βρεθεί επίσης πήλινα ειδώλια του τύπου της Ταναγραίας, του ύστερου 4ου αιώνα π.Χ., υφαντικά βάρη, ενσφράγιστες λαβές αμφορέων (ροδιακού και κνιδιακού τύπου), μεγάλες ποσότητες κεραμικής και σιδηρομεταλλευμάτων.
Το πιο ενδιαφέρον όμως από τα ευρήματα είναι ένα πήλινο ενσφράγιστο κεραμίδι με την πρώτη επίσημη επιγραφή του Αγαθονησιού, του ύστερου 2ου και πρώιμου 1ου αιώνα π.Χ., που αναφέρεται σε πολεμική νίκη της Μιλησιακής μητρόπολης χάριν της οποίας ιδρύθηκε το παρρόδιο ιερό, πιθανώς του Διός Λυκίου, στον οχυρωμένο παράκτιο οικισμό του νησιού. Ο οικισμός εγκαταλείφθηκε το πρώτο μισό του 2ου αιώνα μ.Χ., έπειτα από σεισμό (155/156 μ.Χ.) που συγκλόνισε τη Μ. Ασία και επέφερε ανεπανόρθωτες βλάβες στο οχυρό.
[Πηγή: Ν. Κοντράρου-Ρασσιά, Ελευθεροτυπία]
