Τα Χαμοδράκια
στη λαογραφία
(του Τάκη Ευθυμίου)
Ένα παράξενο
στοιχειό που σύχναζε κοντά στα ποτάμια και κατά συνέπεια και στο
Σπερχειό, είναι ο Χαμόδρακας (τα θρυλικά Χαμοδράκια ή Σμερδάκια) και μ’
ένα σκανδαλιστικό τρόπο αφάνιζε τα πρόβατα απ’ τα κοπάδια, που
κατέβαιναν στο ποτάμι να ποτιστούν.
Είναι
ο φόβος και ο τρόμος των τσοπάνηδων. Παρουσιάζεται με πολλά ονόματα
όπως Ζουλάπι, Αμελέτητο, Ίσκιο και Μαλαπέρδα. Υπάρχουν αμέτρητες
μαρτυρίες βοσκών για τη δράση του στην κοιλάδα
του Σπερχειού. Εμφανίζεται συνήθως με τη μορφή τράγου ή κριαριού
ανάμεσα στα κοπάδια κι εκεί ξαφνικά «βατεύει» τις προβατίνες, που στη
συνέχεια ψοφάνε.
Τα
Χαμοδράκια είναι οι ποιμενικοί δαίμονες των νεότερων Ελλήνων, κάτι σαν
τον Πάνα και τους Σατύρους των αρχαίων. Εκτός από τη μορφή του τράγου,
υποδύονται και τις μορφές, του σκυλιού και του μικρού τριχωτού τσίτσιδου
παιδιού. Οι Ρουμελιώτες πιστεύουν πως τα αβάπτιστα και νοθογέννητα
βρέφη, που φονεύονται από τη μητέρα τους και θάβονται λαθραία σε ερημικά
μέρη, μεταμορφώνονται σε Χαμοδράκια. Δικαιολογημένα θεωρούνται ολέθριοι
δαίμονες για τα κοπάδια, επειδή πιστεύετε ότι τους προξενούν θανάσιμη
νόσο με το σκανδαλιστικό «βάτεμα». Τότε πρήζονται οι μαστοί και
μελανιάζει το αίμα και το κρέας τους και όπως διαβεβαιώνουν οι βοσκοί,
οι «βατεμένες» προβατίνες φέρνουν στη σπονδυλική τους στήλη τα
αποτυπώματα των ποδιών και των νυχιών
του δαίμονα. Συνήθως, ο θάνατος των ζώων είναι ακαριαίος. Αν το ζώο
σφαγεί προτού αποθάνει, όσοι καταναλώσουν το κρέας του κινδυνεύουν να
μολυνθούν.
Αναφέρουμε
μια ομολογία για χαμοδράκι που βίωσε ο Σπύρος Τόλιας στο παλιό χωριό
Ζιώψη και τη διηγήθηκε ο ανεψιός του Χρήστος Τόλιας:
«Ο παππούς μου βόσκαγε το κοπάδι του στη Μυρμηγκόραχη. Ένα βράδυ φάνηκε ένα μικρό παιδί τσίτσιδο να τρέχει ανάμεσα στα πρόβατα. Αυτά τρόμαξαν τόσο πολύ που χωρίστηκαν στα δυο κι έτρεχαν αλαφιασμένα».
Ο λαογράφος Γ. Κουτσουκλένης, γράφει στο περιοδικό: «Σελίδες της Φθιώτιδας», τα παρακάτω για τα Χαμοδράκια:
«Ποιος γνώρισε τσοπάνη ή χωριάτη που το χωριό του έχει γιδοπρόβατα και δεν άκουσε για την
ύπαρξη αυτών των δαιμονίων που στη γενική τους ονομασία λέγονται
Χαμοδράκια; Ποιος τσοπάνης δεν ορκίζεται ότι είδε ο ίδιος ή άκουσε από
το γείτονα του να λέει ότι είδε σμερδάκι, ίσκιο, διάβολο, πανά,
είδωλο, ζουλάπι, λάβωμα, δαιμονόκριο ή ντεβέτσικα;... Ποιος ξωχίτης δε
διακρίνει από μακριά ποιος τόπος είναι εκείνος που κρατά τέτοια
δαιμονικά; Όλα τ’ απόσκια είναι ύποπτα για την παρουσία τους. Αυτό το
δαιμονικό, Ο Ντεβέτσικας, παρουσιάζεται το καταμεσήμερο συνήθως, αλλά
και σε άλλες ώρες, με τη μορφή τραγιού δυνατού ή κριαριού και βατεύει το
κοπάδι. Κριάρι λάιο παρουσιάζεται...»
Το
Χαμοδράκι φαίνεται να έχει άμεση σχέση, τόσο σαν τραγόμορφη όψη, όσο
και στις σεξουαλικές του ορέξεις, με τον Πάνα και όπου εμφανίζεται
σκορπά τρόμο και πανικό. Ας δούμε πως περιγράφει την εμφάνιση του μέσα
από το Δρακοκάρκαρο, ο Γ. Κουτσουκλένης:
«...Ξαφνικά όμως άκουσε ένα μουγκρητό μεγάλο και πρόγκο του κοπαδιού. Το μουγκρητό έβγαινε από βαθιά από το Δρακοκάρκαρο, που πήρε κι αυτός το όνομα Λάιος Κάρκαρος από το λάιο χρώμα του Χαμόδρακα και άξαφνα βλέπει το Χαμόδρακα με το κεφάλι του μεγάλο και στολισμένο με μαύρα γυριστά κέρατα να βγαίνει μέσα από το Δρακοκάρκαρο...»
Αστείρευτος ποταμός η φαντασία των προγόνων μας και πολύτιμος θησαυρός τους λαϊκής μας παράδοσης.
