Το σύμπαν μας φαίνεται πως επεκτείνεται. Οι αστρονόμοι έχουν υπολογίσει πως, αν επεκτεινόταν πάντα με το σημερινό του ρυθμό, πρέπει να ξεκίνησε πριν από δέκα δισεκατομμύρια χρόνια - δέκα χιλιάδες εκατομμύρια χρόνια - περίπου. Ο ήλιος μας έχει ηλικία περίπου έξι δισεκατομμυρίων ετών (και αναμένεται πως θα κρατήσει άλλα έξι δισεκατομμύρια). Η γη που κατοικούμε έχει ίσως ηλικία γύρω στα τρία δισεκατομμύρια χρόνια.
Τα πρώτα δισεκατομμύρια χρόνια της υπάρξεώς της ήταν ένας φούρνος που περιστρέφονταν γύρω από τον ήλιο και ψυχόταν αργά. Και σε κάποιο σημείο, η δύναμη της ζωής κατάφερε να βρει ένα στήριγμα στο βασίλειο των ατόμων. Ο Τ.Ε. Χιούλμ, ένας μαθητής του Μπέργκσον, περιέγραψε τη ζωή σαν "τη βαθμιαία είσοδο όλο και μεγαλύτερης ελευθερίας στην ύλη" και συνέχισε λέγοντας: "Θα μπορούσες να πεις πως στην αμοιβάδα αυτή η παρόρμηση έχει κατασκευάσει μια μικρή διαρροή, από την οποία μπορούσε να μπει στον κόσμο ελεύθερη δραστηριότητα και η διαδικασία της εξέλιξης υπήρξε η βαθμιαία διεύρυνση αυτής της διαρροής".
Η ζωή άρχισε διαμορφώνοντας άτομα σε μόρια, γνωστά ως αμινοξέα και ύστερα τα χρησιμοποίησε για να δημιουργήσει ζωντανά κύτταρα. Η σύγχρονη Δαρβίνεια σχολή της βιολογίας θα ήθελε να πιστεύουμε πως αυτή η "περιπλοκοποίηση" ήταν ένα ατύχημα - που είναι σαν να μας ζητά να πιστεύουμε πως ένας σωρός από σκουριασμένα εξαρτήματα αυτοκινήτου σε ένα σωρό από παλιοσίδερα μπορεί να γίνει μια καινούργια Ρολλς - Ρόυς.
Για άλλο ένα περίπου δισεκατομμύριο χρόνια, αυτά τα μικροσκοπικά κύτταρα έπλεαν στις ζεστές θάλασσες, χωρίς γέννηση και θάνατο. Δε γινόταν η παραμικρή αλλαγή. Μόνο πριν από μισό δισεκατομμύριο χρόνια ξεκίνησε η πραγματική εξέλιξη. Η ζωή κατάφερε να ξεπεράσει κατά κάποιον τρόπο το βασικότερο πρόβλημά της: τη λήθη. Η εξέλιξη δεν μπορεί να συσσωρεύσει πολλή γνώση. Μόνο όταν η δύναμη της ζωής επινόησε το κόλπο να κωδικοποιεί τη γνώση στην αναπαραγωγική λειτουργία, έγιναν ισχυρές καινούργιες πρόοδοι. Τα πρεκαμπραινά όντα απέβαλαν παλιά κύτταρα και έβγαζαν καινούργια με τον ίδιο τρόπο που το σώμα μου αντικαθιστά όλα τα παλιά του κύτταρα κάθε οκτώ χρόνια. Με την επινόηση του θανάτου και της αναπαραγωγής, αποβάλλουν τα παλιά σώματα και βγάζουν καινούργια. Η ποικιλία αντικατέστησε τη μονοτονία, σα βασικός νόμος της ζωής.
Η ζωή εφηύρε το θάνατο. Δεν υπάρχει διέξοδος από αυτό το παράξενο γεγονός, αν και μια πιο συντηρητική άποψη θα μπορούσε να είναι πως η ζωή απλώς έμαθε να χρησιμοποιεί το θάνατο για τους σκοπούς της. Οι υπαινιγμοί είναι οι ίδιοι. Η ζωή δε βρίσκεται στο έλεος του θανάτου. Δεν ελέγχεται από το θάνατο. Πριν από μισό εκατομμύριο χρόνια έμαθε το μυστικό της μετενσαρκώσεως.
Ο σκοπός όλης αυτής της μανούβρας ήταν η εγκαθίδρυση μιας γέφυρας πιο στερεής στο σύμπαν της ύλης. Τα όντα έχουν την τάση να αποτελματώνονται όταν ανακαλύψουν μια άνετη τελετουργία συνήθειας. Ένα νεαρό ον αγωνίζεται και παλεύει και μαθαίνει. Ένα παλιό ον όμως φυτοζωεί. Ο θάνατος επινοήθηκε για να αντικαταστήσει τα φυτά με αγωνιστές και ανθρώπους που μαθαίνουν, να απομακρύνει τους γέρους στρατιώτες από την πρώτη γραμμή και να τους αντικαταστήσει με ομάδες κρούσεως.
Το επόμενο μεγάλο βήμα στον πόλεμο αυτό -ή τον αποικισμό- ήταν η επινόηση της συναισθήσεως, δηλαδή μιας ομάδας λειτουργιών ανεξάρτητη των ενστικτωδών παρορμήσεων. Και ο σκοπός τους; Να παρατηρούν και να καταγράφουν και να κρατούν αρχεία. Θα μπορούσαμε να περιγράψουμε τη συναίσθηση σαν την οργάνωση μυστικής αστυνομίας της δυνάμεως της ζωής. Και, όπως η μυστική αστυνομία κάθε ολοκληρωτικού κράτους, είναι υπηρέτης της κυβερνήσεως, ένας ισχυρός και τρομερός υπηρέτης, αλλά παρόλα αυτά υπηρέτης. Η συναίσθηση ήταν μια καθυστερημένη εξέλιξη της εξελίξεως, γιατί πέρασε πολύς καιρός πριν μπορέσει η ζωή να διαθέσει την ενέργεια για ένα τέτοιο πείραμα. Τα ένστικτα δίνουν σημασία μόνο σε αυτό που τα ενδιαφέρει σε μεγάλο βαθμό. Η δουλειά της συναισθήσεως είναι να προσέχει το καθετί, να παρακολουθεί τις επιφανειακές κινήσεις του κόσμου της ύλης. Το μεγαλύτερο μέρος των πληροφοριών που συγκεντρώνει μ'' αυτόν τον τρόπο είναι επαναλαμβανόμενες και άχρηστες, αλλά κάποιες φορές η αδιάκοπη επαγρύπνηση ανταμείβεται και μερικές τυχαίες παρατηρήσεις ενώνονται για να σχηματίσουν ένα καινούργιο κομμάτι γνώσεως.
Η συναίσθηση έχει ένα πολύ μεγάλο μειονέκτημα: διχάζει τη ζωή ενάντια στον εαυτό της. Όταν η ζωή ήταν περιορισμένη στα ενστικτώδη επίπεδα, οι παρορμήσεις της ήταν απλές. Ο σκοπός της ήταν να εδραιωθεί πιο γερά στο βασίλειο της ύλης. Η συναίσθηση ενδιαφέρεται για επιφανειακά προβλήματα. Η μυστική αστυνομία δεν ξέρει το παραμικρό για τους τελικούς σκοπούς της κυβερνήσεως, για την οικονομική και την εξωτερική της πολιτική. Δεν έχει σημασία αφού η κυβέρνηση διατηρεί σταθερό έλεγχο. Αλλά η επιτυχία της συναισθήσεως ήταν τόσο μεγάλη ώστε έγινε από μόνη της ένα κομμάτι της κυβερνήσεως. Και αυτό είναι επικίνδυνο. Ο κίνδυνος αυξήθηκε υπερβολικά τους τελευταίους αιώνες.
Η εφεύρεση της γραφής έδωσε μια τρομακτική ώθηση στην ανθρώπινη εξέλιξη και άλλαξε το όραμα του ανθρώπου σχετικά με τον εαυτό του. Δεν υπάρχει καμιά ένδειξη πως ο Ισαάκ Νεύτων ήταν ευφυέστερος του Μωϋσή ή του Κομφούκιου, αλλά είχε απλά πιο λεπτές μεθόδους αποθήκευσης και χρησιμοποίησης της γνώσης που κατείχε. Σαν αποτέλεσμα τριών αιώνων νευτώνειας επιστήμης, ο άνθρωπος κατάφερε να γίνει βασιλιάς του γήινου κάστρου του. Δεν παίρνει πια, όπως έκαναν οι πρόγονοί του, τη ζωή και το θάνατο ως δεδομένα. Βλέπει το σύμπαν με τα μάτια του αφέντη. Αλλά η συναίσθηση δεν είναι ο αφέντης. Αντιθέτως, είναι ο υπηρέτης. Δεν έχει τη δύναμη, ούτε και την παρόρμηση των ενστικτωδών δυνάμεων της ζωής. Αν μείνει μόνη της, έχει την τάση να γίνεται παθητική και να πέφτει σε σύγχυση, να αποξενώνεται από τον κόσμο του ενστίκτου και τον κόσμο της ύλης. Είναι ένας αφέντης που έχει χάσει κάθε αίσθημα εξουσίας.
Η ανθρώπινη εξέλιξη έχει προχωρήσει υπερβολικά γρήγορα: οι λειτουργίες της έχουν γίνει πολύ περίπλοκες για να την ωφελούν. Όμως μπορούν να απλοποιηθούν. Η συναίσθηση μπορεί να στραφεί προς τα μέσα, προς την κατανόηση των ζωτικών λειτουργιών και των εξελικτικών παρορμήσεων.
Ο βασικός εχθρός της ζωής δεν είναι ο θάνατος αλλά η λήθη, η ηλιθιότητα. Χάνουμε υπερβολικά εύκολα την κατεύθυνσή μας. Αυτό είναι το μεγάλο τίμημα που πλήρωσε η ζωή για την κάθοδό της στην ύλη. Ένα είδος μερικής αμνηστίας. Από την άλλη, το σύμπαν είναι γεμάτο από κάθε λογής ενέργειες. Η ύλη είναι ενέργεια -η πιο ανθεκτική και ασυμβίβαστη μορφή ενέργειας. Και αν η ζωή κατάφερε να πετύχει ως ένα βαθμό την κατάκτηση της ύλης, δεν είναι παράλογο να υποθέτουμε πως δεν πέτυχε το ίδιο με τις πιο βολικές μορφές ενέργειας;
